Theo GS.TS.BS Ngô Quý Châu - Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, Giám đốc Trung tâm Hô hấp, hội chứng ngưng thở khi ngủ được coi là một bệnh lý nguy hiểm, vì nó làm giảm đột ngột lượng oxy trong máu, làm tăng nguy cơ đột quỵ, đột tử và là yếu tố làm gia tăng tổn thương não...
Mặc dù là bệnh lý nguy hiểm nhưng nhiều người bị bệnh lại không biết và để gây ra những biến chứng nguy hiểm như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, giảm trí nhớ…
Trao đổi với Gia Đình Mới về vấn đề này, GS.TS.BS Ngô Quý Châu - Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, Giám đốc Trung tâm Hô hấp cho biết: ‘Nhiều người đến bệnh viện trong tình trang đau cổ, vai, gáy, thậm chí đột quỵ, nhồi máu cơ tim… mới phát hiện mắc hội chứng ngừng thở khi ngủ. Đây là một hội chứng rất nhiều người mắc nhưng không hề hay biết, nhất là những người thừa cân, béo phì.
Mới đây, chúng tôi có tiếp nhận và điều trị cho nam bệnh nhân Hoàng Văn T. (25 tuổi, ở Vĩnh Phúc) làm nghề lái xe. Khai thác tiền sử thì được biết bệnh nhân không hút thuốc, không uống rượu, bố đẻ ngủ ngáy nhiều năm.
Lí do bệnh nhân đi khám và điều trị bệnh là do ngủ thường ngáy to, buồn ngủ quá nhiều ban ngày, có cơn ngừng thở được người thân chứng kiến, đôi lúc phát ra âm thanh ọc ọc khi ngủ, buổi sáng tỉnh dậy rất mệt mỏi, buồn ngủ, không thể tập trung làm việc được.
Sau khi thăm khám chúng tôi phát hiện bệnh nhân bị béo phì, nội soi tai mũi họng thì thấy viêm amidan mạn tính quá phát, cằm dưới nhỏ và lệch ra sau.
Bệnh nhân đã được đo đa kí giấc ngủ tại Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai ngày 12/1/ 2018. Kết quả cho thấy trong đêm ngủ, bệnh nhân có tổng cộng 626 cơn ngừng thở, cơn ngừng thở kéo dài nhất lên đến 102 giây, trong cơn độ bão hoà oxy giảm nặng, có lúc chỉ đạt 39% trong khi cơ thể người cần đảm bảo độ bão hoà oxy >90% thì mới đảm bảo duy trì sự sống các cơ quan trong cơ thể.
Từ kết quả này, các bác sĩ của Trung tâm Hô hấp đã đưa ra chẩn đoán bệnh nhân mắc hội chứng ngừng thở khi ngủ tắc nghẽn mức độ rất nặng kèm giảm độ bão hòa oxy máu’.
Xin giáo sư nói rõ hơn tình trạng ngưng thở khi ngủ là gì và có biểu hiện như thế nào?
Hội chứng ngưng thở khi ngủ là một tình trạng bệnh lý thường gặp, có khả năng gây nguy hiểm và những biến chứng dẫn đến tử vong. Trên thực tế nhiều người không biết mình bị bệnh lý về giấc ngủ vì dấu hiệu ngưng thở chỉ xảy ra trong lúc ngủ.
Người bình thường trong khi ngủ, hoạt động hô hấp diễn ra liên tục và không gián đoạn. Bệnh nhân bị ngừng thở khi ngủ, nghĩa là có những giai đoạn bệnh nhân không thở (ngưng thở), thường kèm theo tiếng ngáy lớn, thở lại và trôi vào giấc ngủ mà không hề nhận biết mình có ngưng thở.
- Ngừng thở là sự ngừng hô hấp đường mũi miệng ít nhất 10 giây (không có lưu lượng khí qua đường mũi, miệng).
- Giảm thở là sự giảm thông khí (lưu lượng không khí): trên 50%, trong ít nhất 10 giây. Sự giảm này có thể kết hợp với giảm oxy trong máu động mạch trên 3%.
Biểu hiện thường gặp của bệnh nhân ngưng thở khi ngủ là ngáy to khi ngủ. Tiếng ngáy thường to nhất khi nằm ngửa, giảm đi khi nằm nghiêng.
Theo thời gian, ngáy xảy ra thường xuyên và to hơn. Người trong gia đình và người ngủ chung có thể phát hiện các triệu chứng này.
Một triệu chứng khác thường gặp của hội chứng ngưng thở khi ngủ là buồn ngủ ban ngày quá mức. Bệnh nhân có thể ngủ trong khi đang làm việc, thậm chí đang lái xe.
Ngoài ra, có thể gặp các cơn ngừng thở được chứng kiến do người thân, những người ngủ cùng như vợ, hoặc chồng chứng kiến và mô tả lại.
Các biểu hiện khác của hội chứng ngưng thở khi ngủ là nhức đầu vào buổi sáng, giảm trí nhớ, mất khả năng tập trung, dễ cáu gắt, thay đổi tính tình, thức giấc ban đêm nhiều, khô cổ khi thức giấc…
Vậy nguyên nhân nào gây ra ngưng thở khi ngủ, thưa giáo sư?
Ở vùng hầu họng, có các tổ chức phần mềm xung quanh đường thở gồm: lưỡi, amidan, vòm miệng mềm, lưỡi gà. Các phần mềm này được các cơ vận động vùng hầu họng nâng đỡ.
Khi ngủ say, các cơ này giãn ra làm hẹp đường thở gây ra tiếng ngáy, có khi gây tắc đường thở gây ngừng thở.
Khi có cơn ngừng thở, nồng độ oxy trong máu giảm xuống, nồng độ khí cacbonic tăng lên kích thích não gây phản xạ thở trở lại. Khi đó bệnh nhân sẽ tỉnh ngủ chốc lát, các cơ ở họng được kích thích co cơ làm đường thở nới rộng ra và được lưu thông trở lại.
Sau một thời gian giấc ngủ sâu hơn, trương lực cơ vùng hầu họng giảm và lại gây hẹp đường thở, xuất hiện tiếng ngáy rồi lại bị ngưng thở.
Cứ thế quy trình lặp đi lặp lại nhiều lần trong suốt thời gian ngủ. Dựa trên số cơn ngừng thở hoặc giảm thở xuất hiện trong một số, chúng ta đo đạc được chỉ số ngưng giảm thở khi ngủ viết tắt là AHI.
Những đối tượng nào dễ bị ngưng thở khi ngủ thưa giáo sư? Hội chứng ngưng thở khi ngủ có gặp ở trẻ nhỏ không?
Hội chứng ngưng thở khi ngủ có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp nhất ở lứa tuổi trung niên, tỷ lệ mắc tăng dần theo tuổi, nam gặp nhiều hơn nữ. Trên 65 tuổi, tỷ lệ mắc cao gấp 3 lần so với lứa tuổi 30 – 64.
Đặc biệt, ngưng thở khi ngủ có thể xuất hiện ở trẻ nhỏ, chúng tôi cũng đã gặp và tiến hành đo cho các cháu nhỏ, có cháu nhỏ nhất là 7 tuổi.
Ngừng thở khi ngủ gặp ở trẻ nhỏ có thể dẫn đến các hậu quả lớn như các cháu thường xuyên ngủ gật trong lớp, tiếp thu chậm hơn so với các bạn cùng trang lứa.
Những nhóm đối tượng dễ bị hội chứng này:
- Béo phì (BMI>25) : có nguy cơ gấp 3 lần người bình thường.
- Đối tượng có bất thường về đường hô hấp trên như: Amidan quá phát, khẩu cái mềm và lưỡi gà quá lớn, lưỡi lớn và dày...
- Đối tượng có bất thường về hàm mặt như hàm tụt ra sau…
- Tiền sử nghiện rượu, dùng thuốc an thần, thuốc gây nghiện, trong gia đình có người mắc hội chứng ngừng thở khi ngủ…
- Đặc biệt là những bệnh nhân hút thuốc lá
- Đối tượng mắc bệnh đái tháo đường, suy giáp…
Hội chứng ngưng thở khi ngủ có thể gây ra những nguy hiểm gì cho sức khỏe, thưa giáo sư?
Thực tế thăm khám, chúng tôi gặp rất nhiều trường hợp ngưng thở khi ngủ, bao gồm cả những ca có rối loạn giấc ngủ hoặc chưa biết có rối loạn giấc ngủ.
Ngưng thở khi ngủ được coi là một bệnh lý nguy hiểm, vì nó giảm đột ngột lượng oxy trong máu. Khi oxy trong máu giảm đột ngột gây ra rất nhiều các biến chứng nghiêm trọng như:
Với bệnh nhân có chỉ số ngưng thở AHI ≥ 20, nguy cơ đột quỵ cao gấp 3 - 4 lần so với người không có hội chứng ngưng thở khi ngủ.
Hội chứng ngưng thở khi ngủ không chỉ là yếu tố nguy cơ mà còn là yếu tố làm gia tăng tổn thương não và tăng nguy cơ tái phát của những lần đột quỵ tiếp theo.
Tăng thời gian chẩn đoán và nguy cơ tử vong sau 6 tháng ở bệnh nhân đột quỵ
Tình trạng thiếu oxy máu tái diễn gây tổn thương não do thiếu oxy hoặc thiếu máu cục bộ
- Làm suy giảm trí nhớ
- Gây ra mất tập trung trong công việc
- Tình trạng mệt mỏi kéo dài
- Huyết áp tăng lên đột ngột trong khi ngừng thở
- Huyết áp tăng làm vỡ hàng rào máu não dẫn đến xuất huyết dưới nhện
- Huyết áp giảm đột ngột gây ra thiếu máu não cục bộ
- Có nguy cơ xuất hiện tăng huyết áp sau 4 năm ở người có hội chứng ngừng thở khi ngủ nặng gấp 2,89 so với người bình thường
Ngoài ra, hội chứng ngưng thở khi ngủ còn ảnh hưởng đến bệnh mạch vành: làm tăng nguy cơ đột tử do bệnh lý tim mạch; Làm tăng nguy cơ mắc đái tháo đường và làm tăng nguy cơ kháng với điều trị insulin; Làm gia tăng nguy cơ bị tai nạn giao thông và tai nạn lao động hơn nhiều lần so với người bình thường.
Xin giáo sư cho biết, phương pháp điều trị hội chứng ngưng thở khi ngủ hiện nay thế nào? Làm sao để phòng ngừa và giảm tình trạng của bệnh?
Có nhiều phương pháp điều trị hội chứng ngừng thở khi ngủ, việc chọn lựa phương pháp điều trị phụ thuộc vào mức độ nặng của bệnh, các bất thường của đường hô hấp và các bệnh lý phối hợp.
Ngoài ra, để phòng ngừa và giảm tình trạng của bệnh, mọi người cần chú những vấn đề sau:
- Giảm cân và duy trì cân nặng lý tưởng, tránh béo phì.
- Bệnh nhân nên tập thói quen ngủ đủ thời gian và đúng giờ (thường 7 giờ/ngày).
- Không uống rượu, không dùng thuốc an thần, thuốc gây ức chế hô hấp, bỏ thuốc lá.
- Nằm nghiêng khi ngủ: hầu hết các bệnh nhân bị ngừng thở khi ngủ trong tư thế nằm ngửa.
- Có bất thường hàm mặt cần được chỉnh hàm, kéo xương hàm dưới ra trước.
- Sử dụng thiết bị trong miệng (giúp đưa hàm ra trước và là hệ thống trụ nâng khẩu cái; dụng cụ giữ lưỡi) là biện pháp điều trị hiệu quả ở các trường hợp bệnh nhân có bất thường giải phẫu vùng hàm như hàm nhỏ, hàm đưa ra sau và lưỡi dày, tụt ra sau.
- Điều trị bằng phương pháp phẫu thuật: Với mục đích làm đường thở mở rộng hạn chế tình trạng tắc nghẽn trong khi ngủ như cắt bỏ một phần khẩu cái mềm, lưỡi gà và cắt amidan… Tuy nhiên các phương pháp phẫu thuật có tỷ lệ thành công khác nhau.
- Với những trường hợp người thở nặng: Xem xét thở máy thông khí áp lực dương, dùng máy thở áp lực dương liên tục (CPAP). Hàng đêm, khi ngủ bệnh nhân sẽ mang một mặt nạ nối với máy thở CPAP, máy này có luồng khí áp lực dương giúp đẩy không khí vào mũi làm cho đường thở mở rộng trong khi ngủ, nhịp thở trở nên đều đặn, ngừng hiện tượng ngáy.
Phương pháp thở máy CPAP có hiệu quả cao, cải thiện được 95 - 98% trường hợp, tuy nhiên khi áp dụng điều trị bằng phương pháp này bác sĩ sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tư vấn và thuyết phục bệnh nhân sử dụng vì sự bất tiện và khó chịu của việc đeo mặt nạ khi ngủ.
- Đối với những trường hợp ngừng thở khi ngủ do bất thường giải phẫu vùng hầu họng, suy tim, tổn thương não… thì được nhanh chóng giải quyết các bất thường.
- Trong các trường hợp nghi ngờ bản thân hoặc người thân mắc hội chứng ngừng thở khi ngủ (ngủ ngáy, buồn ngủ ban ngày quá mức hay có cơn ngừng thở được chứng kiến), việc đầu tiên chúng ta cần làm là đến khám bác sĩ chuyên khoa hô hấp để được tư vấn và hẹn lịch đo đa ký hô hấp.
Tại Trung tâm Hô hấp của chúng tôi hiện nay đã trang bị phòng đo đa ký theo tiêu chuẩn và trung bình 1 tuần chúng tôi tiếp nhận 5 - 6 ca bệnh nghi ngờ ngừng thở khi ngủ và trong số đó khoảng 80% được chẩn đoán có hội chứng ngưng thở khi ngủ sau khi tiến hành đo đa ký.
Rất nhiều trường hợp ca bệnh được điều trị tốt, trả lại giấc ngủ, trả lại chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Rất nhiều bệnh nhân sau điều trị đã chia sẻ với chúng tôi:
‘10 năm nay, bây giờ tôi mới có lại giấc ngủ ngon như thế’
‘Sau thở máy, chồng tôi hết hẳn ngủ ngáy, ban ngày tinh thần tỉnh táo và phấn chấn hơn rất nhiều’.
‘Sau điều trị tôi thấy mình làm việc hiệu quả hơn rất nhiều'
Chính những lời chia sẻ đó của bệnh nhân là nguồn động lực vô giá cho chúng tôi tiếp tục hành trình tìm bệnh và chiến đấu với bệnh tật.
Xin trân trọng cảm ơn những chia sẻ của GS.TS.BS Ngô Quý Châu!