Chất gây nghiện có tên là kratom đang được chào bán ở một số nước với hình dạng 1 viên thuốc và được quảng cáo là thực phẩm chức năng được làm từ thảo dược thiên nhiên.
Điều đáng nói là chất gây nghiện này chưa bị cấm tại Việt Nam. Bác sĩ Huỳnh Thanh Hiển, Bệnh viện Tâm thần TP.HCM – một chuyên gia về các loại chất gây nghiện đã đưa ra lời cảnh báo cho cộng đồng về một loại chất gây nghiện mới. Chất này có trong lá của cây kratom, tên khác là ketum, là một loài thực vật tên khoa học là Mitragyna speciosa, thuộc họ cây cà phê.
Kratom có xuất xứ từ Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Myanmar, và Papua New Guinea và được sử dụng trong y học cổ truyền tại các quốc gia này từ nhiều thế kỷ trước.
Ở một số nơi, kratom có thể được chào bán trên thị trường với hình dạng 1 viên thuốc và được quảng cáo là thực phẩm chức năng được làm từ thảo dược thiên nhiên nên dễ gây ngộ nhận là vô hại. Thực sự nó không vô hại và đây chính là sự ngộ nhận chết người.
Do hiện nay, kratom đã bị cấm tại nhiều quốc gia nên phương cách bán hàng thường qua truyền miệng, hàng xách tay và qua internet.
Hoạt chất có trong cây kratom là là mitragynine và 7-hydroxymitragynine (7-HMG). Dân bản địa thường nhai lá kratom để tăng sự tỉnh táo, tăng khả năng vận động thể chất, cởi mở, thích nói chuyện, giao tiếp và gia tăng các hành vi.
Nghiên cứu của các nhà khoa học cũng cho thấy, với liều thấp sẽ có tác động kích thích, liều trung bình sẽ có tác động giảm đau và liều cao sẽ gây hiệu ứng khoái cảm tương tự như thuốc phiện.
Xác nhận từ FDA (cơ quan quản lý dược phẩm và thực phẩm Hoa Kỳ) là hoạt chất có trong kratom có tác động trên cả 3 thụ thể của nhóm thuốc phiện là κ (kappa) δ (delta) μ (mu) và khi ngưng sử dụng cũng có hội chứng cai giống hội chứng cai của nhóm thuốc phiện.
Các nghiên cứu trên động vật cho thấy tác động của kratom bị đảo ngược dưới tác động của naloxone (một chất đối kháng nhóm thuốc phiện được dùng để điều trị ngộ độc thuốc phiện).
Vì những điều trên, FDA đã từ chối cấp phép lưu hành các thực phẩm chức năng hay thuốc đông dược có thành phần từ lá kratom và với trách nhiệm của mình, FDA đã yêu cầu các cơ quan chức năng tịch thu các lô hàng nhập khẩu có chứa kratom. Kratom bị xem là 1 chất giống thuốc phiện (morphine like).
Cho đến tháng 1/2018, cây kratom và các hoạt chất của nó vẫn không có tên trong Công ước quốc tế của Liên Hiệp Quốc về các chất ma túy, chất gây nghiện và các tiền chất.
Hiện chưa có nghiên cứu nghiêm túc nào, với cỡ mẫu đủ lớn được tiến hành trên con người và cũng không có công ty dược phẩm nào có ý định nghiên cứu hay phát triển dược phẩm mới từ các hoạt chất có trong lá kratom.
Với những lý do trên DEA (cơ quan bài trừ ma túy Hoa Kỳ) đã xếp kratom vào bảng 1 (nghiêm cấm sản xuất, mua bán dưới mọi hình thức) từ tháng 10/2016 và nếu 2 năm sau (10/2018), không có một phản biện thuyết phục và đủ tin cậy hay FDA gỡ bỏ lệnh cấm thì lệnh cấm này sẽ trở thành vĩnh viễn.
Theo bác sĩ Scott Gottlieb, ủy viên của FDA, kratom có nhiều nguy cơ hơn lợi ích đem lại và nguy cơ cao của sự lệ thuộc dù đã có ý kiến cho rằng kratom có thể dùng để cai nghiện nhóm thuốc phiện/heroin nhưng điều này bị bác bỏ. Bởi, hiện đã có nhiều phương pháp cai nhóm thuốc phiện rất hiệu quả và an toàn như: buphrenorphine, naltrexone, methadone.
Việc cho phép sử dụng kratom như 1 loại thực phẩm chức năng sẽ có nhiều nguy cơ bị lạm dụng và nước Mỹ đã có nhiều kinh nghiệm bi thảm của đại dịch heroin trước đây.
Cũng theo bác sĩ Scott Gottlieb, từ năm 2010 đến 2015, đã có 660 cuộc gọi đến Trung tâm kiểm soát độc chất Hoa Kỳ về các vụ ngộ độc có liên quan đến kratom (tăng lên gấp 10 lần). Có đến 36 trường hợp tử vong liên quan đến sản phẩm chứa kratom tại Mỹ được ghi nhận. Sử dụng Kratom có thể gây co giật, tổn hại gan và các triệu chứng cai.
Đã có 44 báo cáo về tử vong do Kratom, một số trường hợp được ghi nhận có sử dụng kết hợp với các loại thuốc giảm đau gốc thuốc phiện (hydrocodone), thuốc kê toa như tramadol (một loại thuốc giảm đau mạnh) hoặc các thuốc không kê toa như loperamide (Imodium).
Sử dụng lâu dài có thể dẫn đến các trường hợp rối loạn tâm thần với ảo giác, hoang tưởng và lú lẫn. Sử dụng liều cao hay dùng chung với nhóm thuốc phiện (codein, hydrocodone, oxycodone…) có nguy cơ dẫn đến ngộ độc với các triệu chứng: nhịp tim nhanh, hạ huyết áp, suy hô hấp và có thể tử vong.
Chính vì vậy, khi bạn được mời chào mua 1 thuốc trị đau nhức dạng thực phẩm chức năng, bạn cần xem xét thành phần của nó. Nếu trong thành phần có chữ kratom/ketum hay Mitragyna speciosa (lá) hoặc mitragynine (hoạt chất) thì bạn nên từ chối.
Vì đây là 1 loại chất gây nghiện dạng giống thuốc phiện (morphine like) dù rằng chất này hiện chưa bị luật pháp Việt Nam cấm. Tuy nhiên, chuyện cấm kratom chỉ là vấn đề thời gian vì cả thế giới đều nhìn vào nền y khoa Mỹ và FDA là 1 hàng rào tin cậy. Khi FDA cấm thì thường các nước khác cũng sẽ cấm theo.
Hiện, ngoài Hoa Kỳ, các nước như: Úc và Tân Tây Lan (1/2015), Canada (10/2016), EU (2011), Anh (2016) đã cấm kratom.