Tiêm phế cầu có tác dụng gì? Liều dùng, cách dùng vắc xin phế cầu

Tiêm phế cầu giúp phòng ngừa các bệnh lý nguy hiểm do vi khuẩn phế cầu gây ra như viêm phổi, viêm màng não và các nhiễm trùng nghiêm trọng khác, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người cao tuổi. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn về vắc xin phế cầu, liều dùng và cách dùng như thế nào qua bài viết dưới đây!

1 Tìm hiểu về vắc xin phế cầu

Bệnh phế cầu là gì?

Bệnh phế cầu là tình trạng nhiễm trùng do vi khuẩn phế cầu (Streptococcus pneumoniae) gây ra. Đây là một loại cầu khuẩn gram dương, thường xuất hiện theo cặp và có hình dạng giống ngọn nến.

Phế cầu khuẩn chủ yếu cư trú tại đường hô hấp của con người, đặc biệt vào mùa đông và đầu mùa xuân, vì đây là thời điểm mà khả năng lây lan vi khuẩn trong không khí gia tăng. Đối tượng dễ bị phế cầu khuẩn tấn công nhất là trẻ em dưới 5 tuổi, người già từ 65 tuổi trở lên và những người yếu tố nguy cơ.

Các bệnh nhiễm trùng phế cầu bao gồm:

• Viêm tai giữa.
• Viêm phổi.
• Viêm xoang.
• Viêm màng não.
• Viêm nội tâm mạc.
• Viêm khớp nhiễm trùng.
• Viêm phúc mạc (hiếm gặp).
• Vãng khuẩn huyết.

Phế cầu khuẩn chủ yếu gây bệnh ở đường hô hấp

Vắc xin phế cầu là gì?

Vắc xin phế cầu là loại vắc xin được sử dụng để phòng ngừa các bệnh do vi khuẩn phế cầu gây ra. Do mức độ nguy hiểm của phế cầu khuẩn, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị các bậc cha mẹ nên cho trẻ tiêm vắc-xin phòng bệnh.

Đây là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ nhỏ khỏi những biến chứng nặng nề mà bệnh phế cầu có thể gây ra, đồng thời góp phần hạn chế sự lây lan trong cộng đồng.

Vắc xin phế cầu là loại vắc xin để phòng ngừa vi khuẩn phế cầu

Các loại vắc xin phế cầu hiện nay

Hiện nay, nước ta có 3 loại vắc xin phế cầu được bộ y tế cấp phép lưu hành, bao gồm :

• Vắc xin Synflorix (còn gọi là vắc xin phế cầu 10): có khả năng phòng ngừa 10 tuýp phế cầu khuẩn 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F và 23F cho trẻ em từ 6 tuần tuổi đến 5 tuổi.
• Vắc xin Prevenar 13: giúp phòng các bệnh do 13 chủng phế cầu khuẩn Streptococcus Pneumoniae gây ra (type 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F).
• Vắc xin Pneumovax 23® là vắc xin ngừa phế cầu thế hệ mới, vừa được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép lưu hành, vắc xin giúp cơ thể bảo vệ khỏi 23 chủng vi khuẩn phế cầu khuẩn.

Hiện nay có 3 loại vắc xin phế cầu khuẩn được cấp phép lưu hành ở Việt Nam

2 Vắc xin phế cầu có tác dụng gì?

Ngăn ngừa viêm màng não

Viêm màng não là một bệnh rất nguy hiểm xảy ra khi lớp màng bao bọc não và tủy sống bị viêm, thường do phế cầu khuẩn gây ra.

Bệnh có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi từ trẻ nhỏ, người trưởng thành đến người cao tuổi. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, viêm màng não có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như:

• Mất thị lực.
• Mất thính lực.
• Liệt.
• Hôn mê.
• Tử vong.

Việc tiêm vắc xin phế cầu giúp tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể, ngăn ngừa hiệu quả các trường hợp nhiễm phế cầu khuẩn gây viêm màng não.

Từ đó giúp làm giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và các hậu quả nghiêm trọng đi kèm. Đây là một biện pháp phòng bệnh quan trọng, đặc biệt đối với các nhóm đối tượng có nguy cơ cao.

Tiêm vắc xin phế cầu giúp ngăn ngừa viêm màng não

Phòng ngừa viêm tai giữa

Viêm tai giữa là một bệnh phổ biến do phế cầu khuẩn gây ra, đặc biệt ở trẻ dưới 5 tuổi. Mặc dù trẻ em là đối tượng dễ mắc bệnh nhất nhưng viêm tai giữa cũng có thể ảnh hưởng đến người lớn, kể cả những người có hệ miễn dịch khỏe mạnh.

Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến hàng loạt biến chứng nghiêm trọng như suy giảm thính lực, viêm màng não, thủng màng nhĩ, liệt mặt, áp xe và trong trường hợp nặng nhất là tử vong.

Tiêm vắc xin phế cầu là biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa bệnh viêm tai giữa do phế cầu khuẩn, giúp bảo vệ sức khỏe thính giác và ngăn chặn những hậu quả nguy hiểm, đặc biệt đối với trẻ nhỏ và các nhóm đối tượng có nguy cơ cao.

Tiêm vắc xin phế cầu là biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa bệnh viêm tai giữa

Phòng ngừa viêm phổi

Viêm phổi do phế cầu khuẩn gây ra có khả năng tiến triển nhanh chóng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách, bệnh có thể khỏi.

Tuy nhiên trong nhiều trường hợp, viêm phổi vẫn để lại các di chứng nặng nề như suy giảm thị lực, thính lực hoặc ảnh hưởng đến sự phát triển thần kinh.

Bệnh đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ, người cao tuổi, người trưởng thành có hệ miễn dịch suy yếu hoặc những ai mắc các bệnh mạn tính.

Vắc xin phế cầu đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa viêm phổi, giúp bảo vệ cơ thể trước sự tấn công của phế cầu khuẩn và giảm thiểu nguy cơ mắc biến chứng nặng do bệnh, đặc biệt ở các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương.

Vắc xin phế cầu đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa viêm phổi

Ngăn ngừa nhiễm trùng huyết

Nhiễm trùng huyết do phế cầu khuẩn là một tình trạng nghiêm trọng khi vi khuẩn xâm nhập vào hệ tuần hoàn máu, gây tổn thương các cơ quan quan trọng như thận và gan.

Nhiễm trùng huyết còn gây thiếu hụt oxy và chất dinh dưỡng, làm gián đoạn lưu thông máu đến các cơ quan và chi, gây ra rối loạn đông máu và thậm chí là sốc nhiễm khuẩn. Các trường hợp nặng có thể dẫn đến suy đa tạng và tử vong, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

Việc tiêm vắc xin phế cầu giúp cơ thể phòng ngừa hiệu quả các bệnh nghiêm trọng do phế cầu khuẩn gây ra, bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng huyết và những biến chứng nguy hiểm khác.

Tiêm vắc xin phế cầu bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng huyết

3 Khi nào cần tiêm phế cầu? Liều dùng và cách dùng

Cách bảo quản và xử lý vắc xin phế cầu

Việc bảo quản và xử lý vắc xin phế cầu đúng cách là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả của vắc xin.

Nhiệt độ bảo quản:

• Lưu trữ vắc xin phế cầu trong tủ lạnh, nhiệt độ từ 2°C - 8°C (36°F - 46°F).
• Không được đông lạnh vắc xin hoặc để vắc xin tiếp xúc với nhiệt độ đông đá.

Xử lý vắc xin bị tiếp xúc sai nhiệt độ:

• Nếu vắc xin bị tiếp xúc với nhiệt độ không phù hợp, bảo quản lại ở nhiệt độ đúng.
• Dán nhãn "không sử dụng" trên vắc xin đã bị tiếp xúc sai nhiệt độ.
• Tách biệt vắc xin này khỏi các vắc xin khác và lưu trữ trong thùng chứa riêng biệt.

Bảo quản vắc xin:

• Lưu trữ vắc xin trong bao bì gốc.
• Vắc xin phải được tránh ánh nắng mặt trời.

Xử lý vắc xin hết hạn hoặc không sử dụng:

• Tiến hành tiêu hủy vắc xin và các dụng cụ tiêm theo quy trình xử lý chất thải y tế đúng cách.

Lưu trữ vắc xin phế cầu ở nhiệt độ từ 2°C - 8°C

Cách dùng và liều dùng vắc xin phế cầu

Cách dùng và liều dùng vắc xin phế cầu tùy thuộc vào từng loại vắc xin phế cầu.

• Phương pháp và vị trí tiêm: tiêm bắp hoặc tiêm dưới da, phần lớn sẽ được tiêm bắp cơ delta (cơ bắp cánh tay).
• Sử dụng kim tiêm: chọn loại kích thước phù hợp với độ tuổi và cơ thể của người được tiêm.

Lịch tiêm chủng đối với vắc xin phế cầu:

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ:

• Tiêm 3 liều chính vào các tháng thứ 2, 4 và 6 sau sinh.
• Liều nhắc lại: tiêm khi trẻ từ 18 - 24 tháng tuổi.
• Mũi đầu tiên có thể tiêm sớm nhất từ 6 tuần tuổi.
• Khoảng cách tối thiểu giữa các liều: 4 tuần (trẻ dưới 12 tháng tuổi), ít nhất 8 tuần (trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên). Tuy nhiên, tùy loại vắc xin phế cầu, lịch sử tiêm chủng trước đây và tình trạng sức khỏe của từng cá nhân mà bác sĩ sẽ có kế hoạch phác đồ tiêm chủng phù hợp.

Trẻ lớn và người trưởng thành thì số liều và thời gian tiêm phụ thuộc vào:

• Tình trạng sức khỏe.
• Lịch sử tiêm vắc xin phế cầu trước đó.
• Độ tuổi hiện tại.

Ba liều chính của vắc xin phế cầu cho trẻ là vào tháng thứ 2, 4 và 6 sau sinh

Trường hợp nên tiêm vắc xin phế cầu

Vi khuẩn phế cầu là nguyên nhân gây ra các bệnh nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não với tỷ lệ tử vong từ 10 - 20% ở người mắc bệnh thông thường. Đặc biệt, ở nhóm trẻ em và người cao tuổi, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 50%.

Đáng lo ngại, nhiều chủng phế cầu khuẩn hiện nay đã kháng kháng sinh, khiến việc điều trị trở nên phức tạp và tốn kém hơn. Vì vậy, tiêm vắc xin phế cầu là biện pháp phòng ngừa hiệu quả, được khuyến cáo cho các nhóm đối tượng sau:

• Trẻ em từ 2 tháng tuổi trở lên: nên được tiêm chủng đầy đủ theo lịch để giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nghiêm trọng. Trong một số trường hợp, trẻ từ 2 - 18 tuổi cần bổ sung thêm liều vắc xin, tùy vào tình trạng sức khỏe.
• Người lớn dưới 50 tuổi: có thể được khuyến nghị tiêm vắc xin dựa trên tình trạng sức khỏe và nguy cơ phơi nhiễm.
• Nhóm nguy cơ cao: người già, người mắc bệnh mạn tính hoặc có hệ miễn dịch suy yếu cần được ưu tiên tiêm phòng vì nguy cơ biến chứng cao hơn.

Trẻ từ 2 - 18 tuổi cần bổ sung thêm liều vắc xin phế cầu

4 Lưu ý khi tiêm phế cầu

Một số tác dụng phụ có thể xảy ra khi tiêm phế cầu

Mặc dù vắc xin phế cầu mang lại hiệu quả phòng ngừa nhiều bệnh lý nguy hiểm cho trẻ em và người lớn, nhưng sau khi tiêm, người được tiêm có thể gặp một số tác dụng phụ.

Những phản ứng này thường không nguy hiểm đến tính mạng, tuy nhiên cần theo dõi trong vòng 30 phút đến 1 giờ sau tiêm để đảm bảo an toàn.

• Tác dụng phụ thường gặp: sưng, đỏ, đau tại vị trí tiêm, đau đầu, chóng mặt hoặc sốt nhẹ (khoảng 38 độ C). Đối với trẻ em dưới 2 tuổi, phụ huynh nên kiểm tra nhiệt độ ở hậu môn để có kết quả chính xác. Trong vài ngày sau tiêm, trẻ có thể chán ăn hoặc ăn không ngon, các triệu chứng này xảy ra ở khoảng 10% trường hợp.
• Một số phản ứng ít gặp hơn: vùng tiêm bị chai cứng, sốt cao 39 độ C (chiếm từ 5-10%), tiêu chảy, nôn ói, quấy khóc, u máu, chảy máu tại vị trí tiêm. Hiếm khi, trẻ sinh non có thể gặp tình trạng ngưng thở hoặc sốt cao trên 40 độ C.
• Tác dụng phụ hiếm gặp: viêm da dị ứng, phát ban, co giật hoặc giảm trương lực cơ.

Dù các tác dụng phụ này thường hiếm gặp, cha mẹ vẫn cần theo dõi trẻ sát sao trong 2 - 3 giờ đầu sau tiêm và tiếp tục quan sát các dấu hiệu bất thường trong những ngày tiếp theo để kịp thời can thiệp nếu cần thiết.

Sốt nhẹ là tác dụng phụ thường gặp sau khi tiêm vắc xin phế cầu

Đối tượng thận trọng với vắc xin phế cầu

Mặc dù vắc xin phế cầu mang lại hiệu quả cao trong việc phòng ngừa các bệnh nguy hiểm nhưng không phải đối tượng nào cũng phù hợp để tiêm.

Dưới đây là các trường hợp cần thận trọng khi sử dụng vắc xin này:

• Trẻ sinh non dưới 28 tuần tuổi: phải được theo dõi cẩn thận trong 48 - 72 giờ sau tiêm để tránh nguy cơ suy hô hấp hoặc ngừng thở.
• Trẻ có nguy cơ mắc bệnh phế cầu cao: bao gồm trẻ mắc bệnh hồng cầu hình liềm, suy hoặc đã cắt lách, nhiễm HIV hoặc mắc các bệnh mạn tính... nên tiêm vắc xin phế cầu khuẩn trước 2 tuổi.
• Trẻ suy giảm miễn dịch hoặc đang điều trị ức chế miễn dịch: những trẻ này có thể giảm khả năng đáp ứng kháng thể đối với vắc xin.
• Trẻ bị rối loạn đông máu hoặc giảm tiểu cầu: có nguy cơ chảy máu tại vị trí tiêm.

Thận trọng khi tiêm vắc xin phế cầu cho trẻ sinh non dưới 28 tuần

Đối tượng chống chỉ định tiêm phế cầu

Dưới đây là những trường hợp chống chỉ định cần đặc biệt chú ý:

• Phụ nữ có thai: phụ nữ đang mang thai không được khuyến cáo tiêm vắc xin phế cầu, do chưa có đủ nghiên cứu về độ an toàn của vắc xin đối với thai nhi.
• Người mắc bệnh hoặc rối loạn đông máu: có nguy cơ bị chảy máu nghiêm trọng sau khi tiêm. Việc này cần được bác sĩ xem xét kỹ lưỡng trước khi quyết định tiêm.
• Người đang bị giảm tiểu cầu: tình trạng giảm tiểu cầu có thể dẫn đến nguy cơ xuất huyết tại vị trí tiêm hoặc các biến chứng khác, do đó không nên tiêm khi chưa được bác sĩ đánh giá cẩn thận.
• Người đang bị sốt cao hoặc có tình trạng nhiễm trùng cấp tính nên hoãn tiêm phòng cho tới khi hồi phục.
• Người dị ứng với thành phần của vắc xin phế cầu: nếu người tiêm từng có tiền sử dị ứng với bất kỳ thành phần nào trong vắc xin, việc tiêm có thể gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng như sốc phản vệ.

Chống chỉ định tiêm vắc xin phế cầu cho phụ nữ có thai

Xem thêm:

• Tiêm vắc xin Covid-19 có được uống rượu bia không? 
• Nặng đầu, tê tay chân sau tiêm ngừa Vaccine Pfizer là sao?

Vắc xin phế cầu đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em và người cao tuổi. Hãy tiêm phòng đúng lịch để phòng ngừa các bệnh nguy hiểm và chia sẻ bài viết này để mọi người cùng hiểu rõ hơn về tác dụng của vắc xin phế cầu!