5 nguyên nhân khiến trẻ chậm tăng trưởng chiều cao mà bố mẹ không biết

Thông tin với PV Gia Đình Mới, bác sĩ Trần Thị Ngọc Anh - Khoa Nội tiết - Bệnh viện Nguyễn Tri Phương TP.HCM vừa tư vấn một số nguyên nhân khiến trẻ chậm tăng chiều cao cũng như các lưu ý cho phụ huynh.

Thưa bác sĩ, sự phát triển chiều cao của trẻ có gì đặc biệt qua các độ tuổi và khi nào thì phụ huynh cần đưa trẻ đi tầm soát chậm tăng trưởng chiều cao?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Quá trình tăng trưởng chiều cao của trẻ được chia thành nhiều giai đoạn, trong đó có hai giai đoạn sự tăng trưởng chiều cao diễn ra vượt trội là từ 0-2 tuổi và tuổi dậy thì. Dù nhanh hay chậm thì giai đoạn tăng trưởng nào cũng quan trọng và phụ huynh luôn cần quan tâm đến chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt, thể dục thể thao của bé.

 Tuy nhiên, thông thường, từ 4 tuổi trở đi, phụ huynh cần chú ý nhiều hơn đến tốc độ tăng trưởng chiều cao của trẻ. Nếu chiều cao của bé tăng chậm hơn 4-6 cm/năm hoặc chiều cao của bé luôn nằm gần đường cong thấp nhất so với độ tuổi (theo biểu đồ tăng trưởng chiều cao) nên cho bé thăm khám sớm để tìm nguyên nhân.

 Bác sĩ Trần Thị Ngọc Anh tư vấn cho một trường hợp trẻ đến tầm soát chậm tăng trưởng chiều cao tại BV Nguyễn Tri Phương

PV: Chiều cao của trẻ sẽ chịu ảnh hưởng hoặc bị chi phối ở yếu tố nào?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Có nhiều yếu tố chi phối sự phát triển chiều cao của trẻ, bao gồm: di truyền, dinh dưỡng, môi trường sống, chế độ sinh hoạt thể dục thể thao, hormone tăng trưởng (GH)… Trong đó, yếu tố di truyền là không thể thay đổi được. Cũng có trường hợp chậm tăng trưởng chiều cao nhưng không xác định được nguyên nhân gọi là chậm tăng trưởng vô căn.

Riêng trường hợp chậm tăng trưởng do thiếu GH, theo thống kê, trên thế giới, ước tính chỉ chiếm tỷ lệ khoảng 1/3000 - 1/4.000 nhưng đây là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến chậm tăng trưởng ở trẻ em và rất khó nhận biết.

PV: Có thể dựa vào những dấu hiệu bên ngoài nào để nhận biết trẻ chậm tăng trưởng chiều cao do thiếu GH không thưa bác sĩ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Trong cơ thể người, GH được tiết ra từ tuyến yên ở não. GH đóng vai trò quan trọng lên sự phát triển của hệ cơ xương, quyết định chiều cao của cơ thể; đồng thời GH còn tác động lên chức năng chuyển hóa của cơ thể bao gồm sự phân bố dịch, chuyển hóa lipid, prorein, cacbohydrate, sức cơ và hệ tim mạch.

Thiếu GH ở trẻ em có thể đơn độc hoặc đi kèm với sự thiếu hụt các hormone tuyến yên khác. Thiếu GH thường dẫn đến sự tăng trưởng chậm bất thường và chiều cao thấp với tỷ lệ cơ thể bình thường.

Hầu hết trẻ chậm tăng trưởng chiều cao đơn thuần thì biểu hiện bên ngoài không có gì đặc biệt ngoài việc bé không tăng hoặc có tốc độ tăng chiều cao chậm (dưới 1,5 SD trong 1 năm hoặc dưới 4 – 6 cm/năm). Trẻ thiếu GH ở thể nhẹ, dù không ảnh hưởng đến sức khoẻ nhưng chiều cao hạn chế (thấp hơn nhiều so với trung bình) có thể khiến trẻ mặc cảm, tự ti.

Riêng đối với trẻ thiếu GH nặng có thể có những biểu hiện như giảm sản vùng mặt giữa (tạo nên gương mặt giống búp bê), tay chân nhỏ, bộ phận sinh dục nhỏ ở nam... Do vậy, khuyến cáo chung là cha mẹ nên theo dõi sát chiều cao của bé, nếu thấy tốc độ tăng trưởng dưới từ 4-6cm/năm thì nên đưa bé đi khám ngay.

PV: Vậy để biết chính xác trẻ có chậm tăng trưởng chiều cao do thiếu GH hay không, trẻ cần được thăm khám hoặc thực hiện các chẩn đoán/xét nghiệm nào thưa bác sĩ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Trên thực tế, phụ huynh ngày càng quan tâm đến sự phát triển chiều cao của trẻ. Tuy nhiên, nhiều phụ huynh vẫn cho rằng nguyên nhân con có chiều cao thấp chủ yếu do dinh dưỡng và nhiều trường hợp trẻ đến khám tại bệnh viện sau thời gian điều trị hoặc can thiệp dinh dưỡng không hiệu quả. Trẻ chậm cao do thiếu GH phải được khám và chẩn đoán bởi các bác sĩ nội tiết nhi.

Thông thường, trẻ khi đến thăm khám sẽ được các bác sĩ hỏi về tiền sử lúc sanh, tiền sử bệnh tật, tiền sử gia đình, tốc độ tăng trưởng chiều cao của trẻ. Tiếp theo, trẻ sẽ được thăm khám lâm sàng và đánh giá tình trạng tăng trưởng thông qua các chỉ số chiều cao, cân nặng, đối chiếu với các giá trị tham chiếu trên biểu đồ tăng trưởng.

Trẻ cũng được chụp X - Quang xương bàn tay khi có chỉ định để được đánh giá tuổi xương. Những trường hợp nghi ngờ chậm tăng trưởng chiều cao sẽ được hướng dẫn các bước xử trí tiếp theo, bao gồm việc xét nghiệm máu để định lượng chính xác hormone tăng trưởng và một số hormone liên quan khác trong cơ thể.

 Trẻ chậm cao do thiếu GH phải được khám và chẩn đoán bởi các bác sĩ nội tiết nhi.

PV: Điều gì sẽ xảy ra khi trẻ chậm cao do thiếu GH nhưng không được điều trị hoặc điều trị không đúng cách ạ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Nếu không được điều trị, trẻ thiếu GH có chiều cao trung bình chỉ từ 135 - 145 cm, thấp hơn nhiều so với chiều cao tối đa có thể đạt được. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến công việc, cuộc sống sau này của trẻ mà còn có thể khiến tâm lý của trẻ bị ảnh hưởng vì sự mặc cảm, tự ti khi so với bạn bè đồng trang lứa.

PV: Nhiều bậc phụ huynh khi thấy con chậm cao, có thói quen bổ sung bổ sung canxi hoặc thực phẩm dinh dưỡng cho trẻ. Vậy trong trường hợp nguyên nhân chậm cao do thiếu GH, việc này có mang lại hiệu quả cải thiện nào không thưa bác sĩ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Thực tế, canxi có vai trò rất quan trọng đến sự phát triển của cơ thể ở mọi độ tuổi, đặc biệt là trẻ nhỏ. Trẻ trong giai đoạn phát triển chiều cao nên được bổ sung canxi tự nhiên từ nguồn thực phẩm (sữa, các chế phẩm từ sữa, đậu nành, các loại rau xanh, cá, hải sản,..); tránh việc tự ý sử dụng các thuốc canxi tổng hợp nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Nếu dư thừa có thể gây quá tải cho thận tăng nguy cơ sỏi niệu quản, sỏi thận; gây ức chế việc hấp thu các chất khác như sắt, kẽm… Riêng về dinh dưỡng nói chung thì dù ở độ tuổi nào trẻ cũng cần được bổ sung đúng và đủ chất. Tuy nhiên, nếu trẻ rơi vào trường hợp chậm cao do thiếu GH thì cần có phương pháp điều trị thích hợp chứ không chỉ dựa vào việc bổ sung canxi hay cải thiện dinh dưỡng.

PV: Vậy sau khi thăm khám, nếu trẻ được chẩn đoán chính xác là chậm tăng trưởng chiều cao do thiếu GH thì phụ huynh cần làm gì tiếp theo?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Việc phát triển công nghệ tái tổ hợp GH người từ năm 1985 đã giúp cho nhiều đối tượng với nhiều tình trạng bất thường liên quan đến GH khác nhau có khả năng tiếp cận với điều trị. Đặc biệt là trong những năm gần đây, với công nghệ hiện đại, việc sử dụng thuốc ngày càng dễ dàng, đơn giản hơn, cũng như ít tác dụng phụ.

Nếu trẻ được chẩn đoán chính xác là chậm cao do thiếu GH thì sẽ được tư vấn điều trị bổ sung GH, tốt nhất là điều trị trong khoảng độ tuổi từ 4-13 tuổi. Các chế phẩm GH người hiện nay là một loại hormone tái tổ hợp, sử dụng bằng đường tiêm dưới da với dụng cụ tiêm đặc biệt.

Mục tiêu của việc điều trị này là để thay thế sự thiếu hụt GH cho sự phát triển chiều cao, các hoạt động chuyển hóa và tình trạng sức khỏe nói chung.

Sau 3-6 tháng điều trị, trẻ sẽ được đo lại chiều cao và xét nghiệm máu để đánh giá kết quả và chỉnh liều thuốc nếu cần. Trẻ đáp ứng với điều trị sẽ tăng chiều cao từ 8-12 cm/năm. Khi đến tuổi dậy thì, trẻ sẽ được đánh giá lại xem có tiếp tục bổ sung GH hay ngưng bổ sung.

PV: Đề cập đến hormone tăng trưởng, có ý kiến lo ngại về sự an toàn khi dùng lâu dài cho trẻ. Bác sĩ có thể cho ý kiến về vấn đề này?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Các nghiên cứu cho thấy việc điều trị với GH ở trẻ là khá an toàn. Một số ảnh hưởng cấp tính có thể xảy ra như tình trạng đau đầu, đau các khớp, đau cơ (các triệu chứng này thường lành tính, sẽ giảm hoặc biến mất khi giảm liều thuốc hoặc ngưng điều trị).

Ngoài ra, trẻ có thể có các phản ứng dị ứng nhẹ như sưng tại vị trí tiêm, nổi mẩn ngứa hoặc phát ban. Tác dụng phụ nghiêm trọng hơn như trượt chỏm xương đùi, vẹo cột sống nặng hơn (trên các trẻ đã có tình trạng vẹo cột sống trước đó) thường rất hiếm gặp và có liên quan đến các hoạt động thể chất mạnh.

Về lâu dài, đối với các trẻ chậm tăng trưởng do thiếu GH không kèm các yếu tố nguy cơ khác, điều trị bằng GH không làm tăng nguy cơ bệnh bạch cầu hay các loại ung thư khác khi so sánh với dân số chung cùng độ tuổi.

Bổ sung GH ngoài được chỉ định cho các trường hợp thiếu GH, còn được chỉ định điều trị trong trường hợp trẻ chậm cao do suy thận mạn, hội chứng Turner, hội chứng Prader-Willi, trẻ sinh ra co chiều cao thấp so với tuổi thai (SGA), chậm tăng trưởng vô căn (ISS).

PV: Để việc điều trị bằng GH hiệu quả, bệnh nhân cần lưu ý thêm những vấn đề gì thưa bác sĩ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Việc tuân thủ đúng và đầy đủ các hướng dẫn điều trị (thao tác tiêm thuốc, thời gian tiêm, liều lượng thuốc) là rất quan trọng. Ngoài ra, phụ huynh nên đưa trẻ tái khám định kỳ theo hướng dẫn để điều chỉnh thuốc theo đáp ứng tăng trưởng, đánh giá các tác dụng phụ phát sinh.

Bên cạnh đó, phụ huynh cần phối hợp cho trẻ có các vận động thể chất phù hợp, chế độ dinh dưỡng hợp lý, ngủ sớm và đủ giấc. Điều trị chậm tăng trưởng do thiếu hormone tăng trưởng là một quá trình lâu dài, có thể kéo dài nhiều năm, do đó, cả bác sĩ lẫn bệnh nhân đều cần kiên trì, đồng hành sát sao để mang lại kết quả tốt nhất.

PV: Bệnh viện Nguyễn Tri Phương là một trong số ít những bệnh viện đa khoa phía Nam có thể chẩn đoán và điều trị bệnh lý chậm tăng trưởng chiều cao do thiếu GH. Bác sĩ có thể chia sẻ về những trường hợp điều trị hiệu quả tại khoa Nội tiết bệnh viện Nguyễn Tri Phương không ạ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Tính đến nay, bệnh viện đã chẩn đoán và điều trị thành công cho hàng trăm trường hợp chậm tăng trưởng do thiếu GH. Như trường hợp bé trai 15 tuổi, điều trị GH năm bé 7 tuổi. Thời điểm bắt đầu điều trị bé cao 113 cm, nặng 26 kg. Từ năm 4 tuổi, chiều cao bé tăng rất chậm (3-4 cm/ năm), luôn thấp nhất lớp.

Bé có chỉ định điều trị GH và điều trị liên tục trong 6 năm. Khi bé 13 tuổi, bé xuất hiện dấu hiệu dậy thì và gia đình quyết định ngưng điều trị. Thời điểm ngưng điều trị chiều cao của bé là 155cm, nằm trong mức trung bình so với tuổi (trung bình bé tăng 7-8 cm/ năm).

Sau dậy thì 1 năm, chiều cao bé đạt được là 165 cm. Hay gần đây nhất là trường hợp bé trai sinh tháng 1/2016, thời điểm bé đến khám 7/2020, chiều cao 99 cm, cân nặng 15 kg. Bé sanh đủ tháng, không có bệnh lý đặc biệt từ lúc sanh.

Sau đó, khi đến bệnh viện thăm khám, bé được chẩn đoán thiếu GH và bắt đầu điều trị từ tháng 8/2020. Sau 6 tháng, chiều cao của bé 103 cm (tăng 4 cm), cân nặng 15,5 kg… Hiện tại, bệnh viện Nguyễn Tri Phương cũng đang tiếp tục điều trị cho khoảng hơn 100 trẻ chậm tăng trưởng do thiếu GH.

PV: Được biết, bệnh viện cũng tổ chức chương trình tầm soát chậm tăng trưởng chiều cao cho trẻ trước tuổi dậy thì. Bác sĩ có thể chia sẻ chương trình này không ạ?

BS Trần Thị Ngọc Anh: Tầm soát chậm tăng trưởng chiều cao cho trẻ em trước tuổi dậy thì là chương trình hỗ trợ cộng đồng thường niên của bệnh viện Nguyễn Tri Phương nhằm giúp phát hiện sớm và theo dõi các bất thường về tăng trưởng chiều cao ở trẻ em trước dậy thì, đặc biệt do thiếu GH.

Từ đó giúp các bậc phụ huynh có hướng điều trị sớm cho con em mình để có thể cải thiện chiều cao cho trẻ, đồng thời giúp trẻ tự tin hơn trong cuộc sống sau này.

Đây là năm thứ 5 liên tiếp bệnh viện tổ chức chương trình này, bắt đầu từ năm 2017. Sau 4 năm triển khai, chương trình đã tầm soát miễn phí cho hơn 1500 trẻ. Tổng số trẻ được chẩn đoán thiếu hormone tăng trưởng là hơn 120 trẻ.

Trong năm nay, chương trình diễn ra trong 3 tuần, dự kiến sẽ tiếp nhận khoảng hơn 200 trẻ đến thăm khám. Từ nay đến ngày 19/12/2021, phụ huynh gọi điện thoại đăng ký theo hotline 0786709375 (từ 8 giờ -17 giờ tất cả các ngày trong tuần) để đăng ký cho trẻ.

 Xin cảm ơn bác sĩ về những chia sẻ!