Lạm dụng thuốc xịt mũi, 2 mẹ con bị suy thượng thận, mặt béo tròn, chân tay teo

Cô gái 23 tuổi, cao 1m50, nặng 57kg, sống ở Hà Nội được mẹ đưa đến BV Bạch Mai thăm khám vì thấy con gái mặt ngày càng béo tròn và mệt.

Qua khám lâm sàng, bác sĩ nhận thấy mặt bệnh nhân tròn, bụng to, chân tay teo,... đặc biệt ở vị trí bụng và đùi có rất nhiều vết rạn da màu đỏ. Chẩn đoán ban đầu hướng đến Hội chứng Cushing do thuốc và có suy tuyến thượng thận.

Khai thác bệnh sử, cô gái kể là bị viêm mũi từ lâu, cứ ngạt mũi là sử dụng thuốc xịt mũi, trung bình xịt ngày 3-4 lần. Khi bác sĩ xem thành phần của lọ xịt mũi thì có Dexamethasone là loại corticoid rất mạnh, nếu dùng kéo dài dễ gây ra nhiều biến chứng như suy thượng thận, đái tháo đường, tăng huyết áp, loãng xương, loét dạ dày, rối loạn tâm thần... Riêng với trường hợp của cô gái này thì thuốc còn gây lùn và lão hóa sớm.

Sau khi nghe bác sĩ phân tích về tình trạng sức khỏe của con gái, mẹ cô gái thú nhận là, bà cũng thường xuyên dùng loại thuốc xịt mũi này. Nghe vậy, bác sĩ quan sát gương mặt của mẹ cô gái thì thấy mặt bà cũng béo, tròn và chân tay teo..., tương tự với tình trạng của con gái.

Tại Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, BV Bạch Mai, tuần nào cũng có khoảng 10 bệnh nhân bị suy thượng thận đến khám. Người bệnh đến khám vì những lý do rất vu vơ như mệt, đau mỏi xương khớp, phù, tăng cân… Tuy nhiên, trong đó 2/3 ca bệnh là chẩn đoán qua “xem mặt mà bắt hình dong” vì nhìn mặt họ đã có thể biết được bệnh. Đáng nói là có nhiều người bệnh đã đi qua nhiều phòng khám trong thời gian dài mà không có chẩn đoán chính xác, để bệnh tiến triển nặng hơn.

Nói về căn bệnh suy tuyến thượng thận, TS.BS Nguyễn Quang Bảy, Trưởng khoa Nội tiết và Đái tháo đường, BV Bạch Mai cho biết, đây là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone.

Suy thượng thận cấp (Adrenal Crisis) là tình trạng bệnh lý nặng, có thể gây tử vong do trụy tim mạch. Đa số các trường hợp là ở các bệnh nhân bị suy thượng thận mạn nhưng không được chẩn đoán hoặc có mắc thêm bệnh cấp tính nhưng không được điều trị tăng cường Corticoid kịp thời, đẫn dến suy thượng thận cấp.

Ở Việt Nam, tỷ lệ bệnh nhân bị suy thượng thận khá cao, chủ yếu do dùng thuốc vô tội vạ, trong đó có việc dùng corticoid. Nguy hiểm hơn là ai cũng có thể tự mua được các thuốc này theo đơn hoặc theo mách bảo của người khác. Thuốc bị lạm dụng theo “đường truyền miệng” để điều trị đủ các loại bệnh như viêm họng, viêm mũi dị ứng, viêm da, đau lưng, gút, thoái hóa khớp, viêm phổi, hen... dưới các dạng bôi, hít, uống và tiêm...

Nhưng người sử dụng thuốc không biết rằng, các thuốc này có thể gây rất nhiều tác dụng phụ nguy hiểm như đái tháo đường, tăng huyết áp, viêm loét dạ dày, đục thủy tinh thể, loãng xương, gãy xương, xuất huyết dưới da, hoại tử chỏm xương đùi, hạ kali máu, dễ bị nhiễm trùng, các vết loét lâu liền... thậm chí là rối loạn tâm thần.

Tác dụng phụ nguy hiểm nhất của lạm dụng corticoid là suy thượng thận do thuốc, với các biểu hiện mệt mỏi thường xuyên, huyết áp thấp, có thể tụt huyết áp và đã có trường hợp bị tử vong.

Tình hình tồi tệ hơn khi gần đây các thuốc corticoid này được trộn lẫn vào nhiều loại thuốc được quảng cáo là “đông y” chữa bách bệnh. Do suy nghĩ thuốc “đông y” là lành và an toàn nên nhiều người dùng vô tội vạ và sau một thời gian bị lệ thuộc vào thuốc, đồng nghĩa với các tác dụng phụ càng nặng hơn.

Để an toàn cho sức khỏe, bác sĩ khuyến cáo người dân không nên tự ý mua thuốc để chữa bệnh. Khi có vấn đề về sức khỏe, nên đến các cơ sở y tế để thăm khám và được điều trị đúng cách.

Dấu hiệu nhận biết bị suy thượng thận cấp 

TS.BS Nguyễn Quang Bảy cho biết, trên Tạp chí Hormone and Metabolic Research số 1 năm 2024, một nhóm các chuyên gia người Đức đã đề xuất tiêu chuẩn chẩn đoán Suy thượng thận cấp khi bệnh nhân có ít nhất 1 tiêu chuẩn nhóm A cộng với ít nhất 2 tiêu chuẩn nhóm B như sau: 

- Nhóm A:

• Đã được chẩn đoán suy thượng thận hoặc tiền sử dùng Corticoid để điều trị bệnh khác 
• Hạ Natri máu ≤ 132 nmol/l 
• Tăng Kali máu 

- Nhóm B:

• Cực kỳ yếu mệt 
• Rối loạn ý thức 
• Buồn nôn và/hoặc nôn 
• Sốt 
• Huyết áp thấp với huyết áp tâm thu ≤ 100 mmHg. 

Đứng ở góc độ “trông mặt mà bắt hình dong”, những bệnh nhân bị suy thượng thận thường có đặc điểm chung là biến đổi về hình thể: kiểu mặt tròn đỏ, béo bụng nhưng chân tay lại bị teo (hình ảnh 4 que tăm cắm vào củ khoai), da mỏng và dễ bị bầm tím khi va chạm, bụng và đùi có nhiều vết rạn da đỏ...