Vẻ đẹp trong sự phức tạp của con người

Có bao giờ bạn tự hỏi: Mình là người hướng nội hay hướng ngoại? Là người sống bằng cảm xúc hay lý trí? Là người thuộc “kiểu” truyền thống hay hiện đại?

Với nhiều người, câu trả lời không phải là chọn cái này hay cái kia mà là tất cả.

Chúng ta không hỏi liệu thế giới là đêm hay ngày, rằng liệu mùa hè có hay hơn mùa đông. Chúng ta chấp nhận cả cái nóng của mặt trời lẫn cái lạnh của hồ nước trên núi cao. Chúng ta để đường và muối cùng tồn tại.

Chúng ta cũng nên học chấp nhận chính mình theo cách đó.

Như nhà thơ Walt Whitman từng viết: “Tôi rộng lớn, tôi chứa đựng muôn vàn.”

Chúng ta có thể vừa yêu tha thiết, vừa tức giận đến dữ dội. Có thể kiên nhẫn như thiên thần, nhưng cũng dễ tổn thương và mong manh. Chúng ta lý trí – nhưng cũng đầy cảm xúc. Cô đơn – nhưng vẫn khao khát kết nối.

Vậy tại sao cứ phải chọn một bên?

Tại sao không cho phép mình được là tất cả?

Sự phức tạp và mâu thuẫn không phải là vấn đề cần giải quyết. Chúng là món quà để sống.

Trong nhiều năm làm việc cùng những bộ óc sáng tạo trong lĩnh vực công nghệ, kinh doanh và nghệ thuật, Faisal Hoque – doanh nhân, tác giả và diễn giả về đổi mới sáng tạo – đã nhận ra một điểm chung đáng chú ý: Những người có tư duy đột phá nhất thường là những người dám chấp nhận và thể hiện trọn vẹn những mâu thuẫn bên trong chính mình.

Ông nghĩ đến những nhà thiết kế có thể tỉ mỉ đến từng pixel, nhưng khi cảm hứng trỗi dậy, lại sẵn sàng vứt bỏ mọi khuôn mẫu. Hay những doanh nhân vừa giữ vững một niềm tin lạc quan mãnh liệt vào tầm nhìn của mình, vừa luôn cảnh giác với những rủi ro và giới hạn của thực tế.

Họ không rối loạn – họ phức tạp. Và chính việc chấp nhận sự phức tạp ấy là siêu năng lực thực sự của họ.

Điều này hoàn toàn phù hợp với nghiên cứu của nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi – người nổi tiếng với khái niệm “dòng chảy sáng tạo” (flow). Sau hàng thập kỷ quan sát và phỏng vấn những cá nhân sáng tạo bậc nhất, ông đi đến một kết luận sâu sắc: những người sáng tạo là những người vô cùng phức tạp.

Trên tạp chí Psychology Today, ông từng viết:

“Họ thể hiện những xu hướng suy nghĩ và hành vi mà phần lớn người khác tách biệt. Họ chứa đựng những thái cực đối lập; thay vì là một cá thể riêng biệt, mỗi người trong số họ như một cộng đồng thu nhỏ.”

Sự phức tạp không phải lỗi hệ thống. Đó là tính năng – và chính tính năng này thúc đẩy đổi mới.

Những nghịch lý nuôi dưỡng sự sáng tạo

Dưới đây là những cặp đặc điểm tưởng như mâu thuẫn – nhưng lại thường cùng tồn tại trong những con người sáng tạo bậc nhất. Mỗi cặp đều đi kèm một gợi ý thực hành nhỏ để giúp bạn nuôi dưỡng sự sáng tạo của chính mình.

•   Khiêm tốn và kiêu hãnh

Người sáng tạo luôn tin tưởng sâu sắc vào tầm nhìn của mình – dù đồng thời ý thức rõ rằng còn rất nhiều điều chưa biết.

Sự kiêu hãnh thúc đẩy hành động.

Sự khiêm tốn nuôi dưỡng học hỏi.

Thực hành: Viết ra một điều bạn đang học và một điều bạn tự hào. Giữ cả hai trong tâm trí.

•   Vui tươi kết hợp với kỷ luật

Họ tiếp cận vấn đề như một đứa trẻ hỏi “tại sao?”, “nếu như?”, đầy tò mò và phi giới hạn. Nhưng ngay sau đó, họ chuyển sang trạng thái nghiêm túc, tỉ mỉ, gần như ám ảnh – để hiện thực hóa ý tưởng.

Thực hành: Dành 5 phút mỗi ngày để vẽ nguệch ngoạc hoặc thử một ý tưởng điên rồ. Không cần đúng – chỉ cần khám phá.

•   Cô đơn và kết nối theo nhịp điệu

Ý tưởng nảy mầm trong tĩnh lặng, nhưng nở rộ khi được trao đổi và tương tác.

Người sáng tạo học cách luân phiên giữa "ẩn cư" và "giao tiếp" như những nhịp thở.

Thực hành: Dành một buổi sáng chỉ để làm việc một mình. Sau đó, lên lịch một buổi trò chuyện hoặc cà phê cùng người truyền cảm hứng. Cảm nhận sự khác biệt.

•   Hỗn loạn trong cấu trúc

Những ý tưởng đột phá thường xuất hiện giữa hỗn loạn – nhưng cần có hệ thống để đi đến cùng.

Một bên là sổ tay vẽ tay nguệch ngoạc, một bên là bảng tính logic – cả hai đều cần thiết.

Thực hành: Tạo một thư mục “ý tưởng ngẫu nhiên” trên điện thoại hoặc máy tính. Mỗi tuần một lần, dành thời gian sắp xếp và kết nối lại chúng.

•   Được tiếp thêm năng lượng từ sự không chắc chắn

Thay vì cố gắng kiểm soát mọi thứ, người sáng tạo học cách chấp nhận sự mơ hồ – và sống cùng những câu hỏi chưa có lời giải. Chính trong khoảng không đó, những ý tưởng khác biệt được thai nghén.

Thực hành: Viết ra một câu hỏi “không thể trả lời” và dán ở nơi bạn thường xuyên nhìn thấy. Đừng cố gắng giải quyết – chỉ cần sống cùng nó.

•   Nhạy cảm và khả năng phục hồi

Họ dễ tổn thương – và đó không phải điểm yếu. Sự nhạy cảm cho phép họ thấu cảm sâu sắc, đồng thời chuyển hóa nỗi đau thành động lực để tiếp tục sáng tạo.

Thực hành: Khi bị từ chối hoặc chỉ trích, hãy dừng lại và tự hỏi:

“Mình học được gì?” – “Mình sẽ làm gì tiếp theo?”

Và rồi, bước tiếp.

•   Cấp bách song hành cùng kiên nhẫn

Họ làm việc với lửa – nhưng hiểu rằng những điều thực sự có ý nghĩa cần thời gian để thành hình.

Sáng tạo vừa là bùng cháy, vừa là chờ đợi.

Thực hành: Lập ba danh sách:

Hôm nay – Tháng này – Năm nay.

Mỗi danh sách chỉ cần một điều bạn muốn hoàn thành.

Sáng tạo chính là lợi thế của con người trong thời đại AI

Hãy nhớ: Mâu thuẫn không phải là lỗi cần sửa – mà là tính năng cần phát triển.

Chúng là mảnh đất màu mỡ của sáng tạo – nơi nhiều chân lý cùng tồn tại, nơi những kết nối bất ngờ xuất hiện, nơi điều mới mẻ được tạo ra từ căng thẳng, tưởng tượng và chiều sâu nội tâm.

Hãy học cách không vội “chọn phe”, không cố gắng hóa giải nghịch lý. Thay vào đó, sống cùng mâu thuẫn - và để những nghịch lý đó định hình nên cách ta sáng tạo, làm việc và hiện diện trong cuộc sống.

Sau nhiều năm làm việc trong các lĩnh vực liên quan đến con người, công nghệ và kinh doanh, Faisal Hoque tin chắc một điều:

Trong thời đại trí tuệ nhân tạo, lợi thế sâu sắc và bền vững nhất của con người – chính là được làm người.

Một cách đẹp đẽ, mâu thuẫn và đầy bí ẩn.