Suy thượng thận do lạm dụng corticoid có chữa được không?

Tự ý dùng thuốc có corticoid nguy hiểm thế nào?

Mới đây, có 2 mẹ con ở Hà Nội được bác sĩ BV Bạch Mai phát hiện bị suy thượng thận do lạm dụng thuốc xịt mũi trong thời gian dài để chữa viêm mũi.

Qua thăm khám, bác sĩ nhận thấy mặt 2 bệnh nhân đều béo tròn, bụng to, chân tay teo,... đặc biệt ở vị trí bụng và đùi có rất nhiều vết rạn da màu đỏ. Nguyên nhân được xác định là do cả 2 mẹ con dùng thuốc xịt mũi có thành phần Dexamethasone là loại corticoid rất mạnh, nếu dùng kéo dài dễ gây ra nhiều biến chứng như suy thượng thận, đái tháo đường, tăng huyết áp, loãng xương, loét dạ dày, rối loạn tâm thần...

Theo TS.BS Nguyễn Quang Bảy, một số ít bệnh nhân dùng corticoid liều thấp và trong thời gian ngắn, ví dụ dưới 1 tháng, nhất là dưới 2 tuần thì thường chỉ bị suy thượng thận nhẹ, tạm thời và có thể hồi phục sau 1 - 2 tháng.

Tuy nhiên, đại đa số các bệnh nhân chỉ được chẩn đoán suy thượng thận sau một thời gian dài nhiều tháng, nhiều năm dùng corticoid liều cao. Khi đó tuyến thượng thận 2 bên đã bị teo và phải mất thời gian cũng có thể là vài tháng, hoặc cả năm thì tuyến thượng thận mới có thể sản xuất Corticoid (nội sinh) như bình thường.

Thậm chí, có người bị suy thượng thận vĩnh viễn, không có khả năng hồi phục và phải dùng thuốc Hydrocortisone thay thế suốt đời. Những trường hợp này, bệnh nhân có thể đi khám lại sau 2 - 3 tháng để được làm một số xét nghiệm đánh giá liệu chức năng tuyến thượng thận đã hồi phục phần nào chưa.

Với những trường hợp nặng như này, người bệnh không nên đi khám liên tục hàng tuần hoặc mỗi 2 - 3 tuần vì chỉ tốn tiền và có khi lại mua thêm sự lo lắng. Có những người đi làm xét nghiệm thấy Cortisol máu là 12 nmol/L (bình thường khoảng 120 - 500) trong khi tuần trước là 20 nmol/L thì rất buồn vì có vẻ chức năng tuyến thượng thận của mình lại tồi hơn sau một thời gian điều trị. Điều này là không đúng vì nồng độ cortisol trong máu sẽ dao động liên tục và nếu ở mức < 50 nmol/L nghĩa là vẫn bị suy thượng thận.

Suy thượng thận do lạm dụng corticoid có chữa được không? 

Bác sĩ Bảy cho biết thêm, bệnh suy tuyến thượng thận có thể chữa khỏi được nhưng sẽ tùy từng bệnh nhân mà thời gian hồi phục sẽ rất khác nhau. Bình thường hoạt động của tuyến thượng thận được điều hòa bởi tuyến yên, tuyến yên tiết ra hormon ACTH kích thích tuyến thượng thận tăng sản xuất Cortisol, và khi nồng độ Cortisol trong máu cao sẽ phát tín hiệu lên tuyến yên để tuyến yên biết và giảm tiết ACTH, và hoạt động của tuyến thượng thận sẽ được giảm xuống. Ngược lại khi nồng độ cortisol máu giảm hoặc khi cơ thể cần nhiều cortisol (như khi bị ốm, sốt hay stress...) thì tuyến yên sẽ tiết ra nhiều ACTH hơn để kích thích tuyến thượng thận hoạt động mạnh hơn, tăng tiết cortisol để đáp ứng nhu cầu của cơ thể.

Khi sử dụng quá nhiều thuốc glucocorticoid thì nồng độ corticoid ngoại sinh từ bên ngoài đưa vào (có cấu trúc tương đối giống với Cortisol) tăng cao trong máu sẽ phát tín hiệu (thực chất là ức chế) để tuyến yên không tiết ra hormon ACTH nữa, hậu quả là tuyến thượng thận sẽ không hoạt động. Nếu tình trạng này kéo dài thì tuyến thượng thận sẽ bị teo, và khi cơ thể cần nó sẽ không thể tiết ra Cortisol được nữa. Khi đó cơ thể sẽ rơi vào tình trạng suy thượng thận.

Đáng lưu ý là lạm dụng thuốc corticoid có thể gây suy thượng thận rất sớm, chỉ sau 2 tuần dùng thuốc và nguy cơ gây suy thượng thận nặng nếu dùng thuốc liều cao, dùng đường tiêm, dùng nhiều lần trong ngày, dùng liên tục trong thời gian dài, dùng các thuốc tác dụng mạnh như Dexamethasone (rất hay có trong các thuốc đông y trá hình)... Những người này, nếu bị nhiễm khuẩn, thì rất dễ bị shock và trụy tim mạch rồi tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Bác sĩ Bảy thông tin, việc điều trị suy thượng thận do thuốc giống như quá trình cai nghiện thuốc phiện. Đầu tiên cần ngừng ngay các thuốc corticoid đang dùng và đổi sang loại thuốc nhẹ nhất, ít gây ức chế tuyến yên nhất là Hydrocortisone với liều vừa đủ cho cơ thể cần. Đồng thời phải điều trị các bệnh lý đi kèm, bệnh lý là nguyên nhân khiến người ta tìm đến Corticoid như đau khớp, dị ứng...

Tuy nhiên, do tuyến thượng thận có thể đã bị teo nên thời gian đánh thức và phục hồi chức năng sẽ mất nhiều thời gian, cũng như người đang quen sung sướng và không phải làm gì mà bây giờ bị bắt đi lao động nặng lại vậy. Những người bị suy nhẹ có thể hồi phục sau 6 - 12 tháng, suy nặng cần 2 - 3 năm, nhưng cũng có những người bị suy thượng thận vĩnh viễn.

Suy tuyến thượng thận là bệnh nội tiết, không phải là bệnh thận, vậy nên người bệnh cần được khám và điều trị tại chuyên khoa Nội tiết.