Bố mẹ cần lưu ý để tránh cho trẻ mắc một căn bệnh nghiêm trọng trong mùa hè

TS.BS Đào Hữu Nam - trưởng khoa hồi sức tích cực, Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Nhi TƯ cho biết, tay chân miệng và viêm não Nhật Bản là hai bệnh phổ biến trong mùa hè mà cha mẹ cần chú ý.

Năm nay, bệnh viêm não Nhật Bản ở trẻ xuất hiện muộn hơn. Trước đây, khoa bắt đầu tiếp nhận bệnh nhi mắc viêm não Nhật Bản từ tháng 3, 4, năm nay chúng tôi chưa tiếp nhận trường hợp nào. Các năm trước trung bình 1 năm trung tâm tiếp nhận điều trị khoảng 50 - 60 bệnh nhi mắc viêm não Nhật Bản. Trẻ mắc viêm não Nhật Bản từ khoảng 3 - 15 tuổi, phổ biến nhất là trẻ từ 5 - 8 tuổi.

Muỗi là thủ phạm truyền bệnh

Bệnh Viêm não Nhật Bản do virus Arbo gây ra, thường gặp ở trẻ em, nhất là trẻ em dưới 10 tuổi, bởi ở độ tuổi này có sức thụ bệnh cao với bệnh viêm não Nhật Bản hơn người trưởng thành, đặc biệt là ở các trẻ chưa có miễn dịch đối với virus Arbo (hết miễn dịch do mẹ truyền hoặc chưa tiêm vắc-xin).

Bệnh lây truyền do muỗi, nên mùa hè, mùa mưa, nhiệt độ rất thích hợp cho muỗi phát triển mạnh; vì vậy, bệnh viêm não Nhật Bản sẽ có nguy cơ xuất hiện, bùng phát.

Vật chủ trung gian truyền bệnh viêm não Nhật Bản là muỗi Culex, muỗi hút máu và truyền bệnh, lây truyền cho người lành qua vết đốt hút máu. Muỗi Culex có đặc điểm hoạt động mạnh nhất (hút máu người) vào lúc chập tối. Ở Việt Nam, loài muỗi Culex sinh sản mạnh nhất từ tháng 3 đến tháng 7, 8, 9 trong năm, vì vậy, bệnh viêm não Nhật Bản cũng gia tăng trong các tháng này là nhiều nhất.

Dấu hiệu nhận biết

Thời kỳ ủ bệnh

Thời kỳ ủ bệnh của viêm não Nhật Bản thường kéo dài từ 5-7 ngày.

Trong thời kỳ này, không có biểu hiện gì khác thường, sau đó là thời kỳ khởi phát, xuất hiện các triệu chứng viêm long đường hô hấp trên (sổ mũi, viêm họng, nghẹt mũi, ho...), sốt cao đột ngột (trên 39-400C), kèm theo đau đầu, đặc biệt là ở vùng trán. Có thể có rối loạn tiêu hóa (đau bụng kèm theo đi ngoài phân lỏng, buồn nôn, nôn) nhất là ở trẻ nhỏ tuổi. Thường là nôn vọt và không lệ thuộc vào bữa ăn (nôn bất kỳ lúc nào). Có biểu hiện cứng gáy và tăng trương lực cơ, có thể xuất hiện lú lẫn, mất dần ý thức.

Thời kỳ toàn phát

Thời kỳ này các dấu hiệu cũng giống ở thời kỳ khởi phát nhưng tăng mạnh, đặc biệt là các dấu hiệu thần kinh như cuồng sảng, ảo giác hoặc kích động, tăng trương lực cơ làm cho trẻ bệnh nằm trong tư thế co quắp “kiểu cò súng”.

Co giật cũng có thể xuất hiện hoặc bị bại, liệt cứng. Đối với loại bệnh nặng, có thể u ám lúc ban đầu rồi dần dần đi vào hôn mê. Ngoài ra có các dấu hiệu về thần kinh thực vật tăng rõ rệt như vã mồ hôi, rối loạn vận mạch dưới da (da lúc đỏ, lúc tái), rối loạn nhịp thở và tăng tiết dịch ở hệ hô hấp.

Bước sang tuần thứ 2, các triệu chứng như sốt, triệu chứng thần kinh, tim mạch dần dần giảm (gọi là thời kỳ lui bệnh). Một số bệnh nhân sau giai đoạn này có thể bị di chứng như liệt chi hoặc liệt các dây thần kinh sọ não hoặc rối loạn sự phối hợp vận động.

Nhiều biến chứng nguy hiểm

Nếu không được chữa trị sớm, bệnh có thể có biến chứng rất nặng như viêm phổi, viêm phế quản hoặc viêm phế quản - phổi do bội nhiễm vi khuẩn. Ngoài ra có thể gặp một số di chứng muộn sau 1 năm hoặc lâu hơn như động kinh, Parkinson. Bệnh viêm não Nhật Bản có tỷ lệ tử vong cao (khoảng từ 20-80%) thường gặp ở những bệnh nhân nặng như có co giật, hôn mê sâu, nằm lâu ngày, suy kiệt, viêm phổi nặng.

Phòng bệnh thế nào?

Để ngăn chặn bệnh viêm não Nhật Bản, cần tuyên truyền rộng khắp trong toàn dân về tác hại của bệnh, nguy hiểm của muỗi và vai trò của bọ gậy (loăng quăng). Đồng thời phổ biến các biện pháp diệt bọ gậy và diệt muỗi trưởng thành bằng mọi hình thức.

Những địa phương có nguy cao mắc bệnh hoặc đang có bệnh viêm não Nhật Bản, cần áp dụng các biện pháp dùng hóa chất diệt muỗi như phun, tẩm màn và dùng hương xua, diệt muỗi. Biện pháp phun hóa chất diệt muỗi là biện pháp rất hữu hiệu nhưng cần tiến hành đồng bộ cho tất cả các hộ gia đình trong thôn, tổ dân phố, không được bỏ sót bất kỳ một gia đình nào để không còn nơi trú ẩn của muỗi.

Khi nằm nghỉ hay ngủ, cần nằm màn tránh muỗi (ngay cả ban ngày).

Ngoài ra, để phòng bệnh chủ động, tiêm vắc-xin là biện pháp hiệu quả nhất (tiêm đúng lịch, đủ mũi, tiêm nhắc lại).

Theo BS Nam, đối tượng có nguy cơ cao mắc viêm não Nhật Bản là trẻ em do có hệ miễn dịch yếu hơn người lớn và chưa được tiêm vắc xin phòng viêm não Nhật Bản đầy đủ. Từ nhiều năm nay, Việt Nam đã triển khai tiêm vắc xin phòng viêm não Nhật Bản, đây là biện pháp chủ động phòng bệnh hiệu quả nhất.

Vắc xin viêm não Nhật Bản được sử dụng cho người lớn và trẻ em từ 12 tháng tuổi trở lên, với 3 liều cơ bản: Mũi đầu tiên khi trẻ vừa đủ 1 tuổi, mũi thứ 2 tiêm sau mũi thứ nhất từ 1-2 tuần, mũi thứ 3 tiêm sau mũi 2 một năm. Sau đó, cần cho trẻ tiêm nhắc lại 3 năm một lần cho đến 15 tuổi.