Mạch nha: Tác dụng, liều dùng, bài thuốc

Mạch nha là một món ăn vặt quen thuộc, gắn liền với tuổi thơ của nhiều người. Tuy nhiên, ít ai thực sự hiểu rõ về nguồn gốc của mạch nha cũng như những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá chi tiết về loại thực phẩm đặc biệt này và những giá trị dinh dưỡng mà nó đem lại.

1 Giới thiệu chung về mạch nha

Mạch nha là một loại mật dẻo được làm từ các loại ngũ cốc như lúa mì, yến mạch, đại mạch, tinh bột mì, tinh bột sắn... Đây là nguyên liệu quen thuộc trong sản xuất kẹo và thực phẩm nhờ vào vị ngọt tự nhiên và những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại.

Thành phần hóa học chính của mạch nha bao gồm đường maltose, glucose, fructose và protein. Ngoài ra, mạch nha còn chứa các enzym lên men, vitamin nhóm B và vitamin C – những chất có lợi cho quá trình tiêu hóa.

Về đặc điểm, mạch nha thường có độ dẻo mềm, không quá dai, vị ngọt thanh, màu vàng sẫm và mùi thơm đặc trưng rất được ưa chuộng trong ẩm thực.

Thành phần hóa học trong kẹo mạch nha:

Theo nghiên cứu năm 1941 của E. Cousin, Nguyễn Văn Định và Đào Sĩ Chu về kẹo mạch tại làng Yên Thái, thành phần chính của kẹo không phải maltose mà là glucose, dextrin (acrodextrin và erythrodextrin), saccarose. Ngoài ra, kẹo mạch còn chứa một lượng nhỏ acid lactic, acid photphoric, canxi và chất protid.

Về tỷ lệ thành phần, trong 1kg kẹo mạch có khoảng 800g đường biểu thị dưới dạng glucose, cùng với 500mg chất vô cơ. Những thành phần này giúp kẹo mạch vừa có hương vị hấp dẫn, vừa cung cấp năng lượng cao.

Mạch nha là một loại mật dẻo được làm từ các loại ngũ cốc như lúa mì, yến mạch, đại mạch, tinh bột mì, tinh bột sắn

2 Mạch nha có tác dụng theo Y học cổ truyền?

Theo y học cổ truyền, mạch nha là dược liệu có vị ngọt, tính ấm mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Mạch nha thường được sử dụng để hỗ trợ tiêu hóa, giải độc cơ thể và tăng cường sức đề kháng. Ngoài ra, loại dược liệu này còn giúp điều trị hiệu quả các triệu chứng như táo bón, ho khan, viêm phế quản, đau dạ dày và suy nhược cơ thể góp phần cải thiện sức khỏe toàn diện.

3 Mạch nha có tác dụng theo Y học hiện đại?

Cung cấp nguồn dinh dưỡng dồi dào

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng mạch nha là nguồn cung cấp nhiều dưỡng chất quan trọng. Chiết xuất mạch nha chứa dồi dào vitamin, khoáng chất, axit amin, silic tự nhiên (hỗ trợ xương chắc khỏe), vitamin nhóm B và các vi khoáng cần thiết.

Đặc biệt, theo một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Khoa học và Công nghệ Thực phẩm, quá trình ủ mạch nha có thể cải thiện giá trị dinh dưỡng của hạt kê ngọc trai. Kết quả cho thấy hàm lượng protein và chất xơ tăng, trong khi tổng lượng chất béo giảm, mang lại lợi ích dinh dưỡng lớn hơn.

Hỗ trợ sức khỏe hệ tiêu hóa

Chiết xuất mạch nha được chứng minh có khả năng thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn probiotic – những lợi khuẩn giúp cải thiện sức khỏe đường ruột. Các lợi khuẩn này không chỉ hỗ trợ tiêu hóa mà còn ảnh hưởng tích cực đến hệ miễn dịch, khả năng hấp thụ dinh dưỡng, mức cholesterol và nhiều chức năng khác.

Chiết xuất mạch nha được chứng minh có khả năng thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn probiotic - có lợi cho hệ tiêu hóa

Thúc đẩy mức cholesterol lành mạnh

Một số nghiên cứu đã cho thấy mạch nha có thể hỗ trợ giảm cholesterol, đặc biệt là cholesterol xấu LDL và VLDL, từ đó cải thiện sức khỏe tim mạch. Một thí nghiệm tại Nam Úc cho thấy việc cho chuột ăn lúa mạch mạch nha mang lại hiệu quả giảm cholesterol tốt hơn cám lúa mì.

Ngoài ra, các hợp chất trong lúa mạch còn giúp giảm mỡ bụng, chỉ số khối cơ thể (BMI) và vòng eo. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nghiên cứu để xác định liệu những lợi ích này có áp dụng tương tự với con người không.

Mạch nha có thể hỗ trợ giảm cholesterol, đặc biệt là cholesterol xấu LDL và VLDL, từ đó cải thiện sức khỏe tim mạch

Cải thiện tâm trạng và sức khỏe tinh thần

Hordenine - một hợp chất tự nhiên có trong lúa mạch, đã được nghiên cứu về tác dụng nâng cao tâm trạng. Một nghiên cứu năm 2017 kết luận rằng hordenine có thể kích hoạt một số thụ thể dopamin trong não, góp phần cải thiện cảm giác hạnh phúc và tinh thần lạc quan. Đây là lý do tại sao mạch nha có thể ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe tâm thần.

Hordenine - một hợp chất tự nhiên có trong lúa mạch, đã được nghiên cứu về tác dụng nâng cao tâm trạng

Cải thiện sức khỏe tiêu hóa

Quá trình ủ mạch nha không chỉ cải thiện giá trị dinh dưỡng mà còn giúp tăng khả năng tiêu hóa của hạt ngũ cốc. Điều này nhờ vào việc giảm hàm lượng các chất kháng dinh dưỡng – những hợp chất cản trở cơ thể hấp thụ dưỡng chất.

Một nghiên cứu trên Tạp chí Nghiên cứu Thực phẩm cho thấy, kết hợp mạch nha và lên men giúp cải thiện đáng kể khả năng tiêu hóa protein, đồng thời giảm mức tannin và phytate – hai chất kháng dinh dưỡng phổ biến trong ngũ cốc.

4 Liều dùng mạch nha

Mạch nha (hay còn gọi là mầm thóc) chứa nhiều enzyme và dưỡng chất dễ hấp thụ, giúp hỗ trợ tiêu hóa các thực phẩm giàu tinh bột. Đồng thời, mạch nha có tác dụng bồi bổ cơ thể, đặc biệt phù hợp với những người kém ăn, ăn uống không tiêu hoặc thiếu năng lượng .

Nhờ hàm lượng vitamin nhóm B và vitamin C dồi dào, mạch nha cũng được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh do thiếu vitamin, chẳng hạn như bệnh phù.

Liều dùng khuyến nghị: Mỗi ngày, sử dụng từ 12-13g mạch nha dưới dạng nước pha hoặc cao mạch nha.

Hướng dẫn chế biến cao mạch nha:

• Tán mạch nha thành bột.
• Chiết xuất bằng nước ấm ở nhiệt độ khoảng 60°C.
• Sau đó, cô đặc ở nhiệt độ thấp dưới 60°C để bảo toàn dưỡng chất.

Việc sử dụng mạch nha đúng cách không chỉ giúp cải thiện tiêu hóa mà còn bổ sung dinh dưỡng, hỗ trợ cơ thể duy trì sức khỏe và năng lượng. Nếu có ý định dùng mạch nha để chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Việc sử dụng mạch nha đúng cách không chỉ giúp cải thiện tiêu hóa mà còn bổ sung dinh dưỡng, hỗ trợ cơ thể duy trì sức khỏe và năng lượng

5 Một số bài thuốc có mạch nha

ưu ý rằng trước khi sử dụng bất kì loại thảo dược hoặc dược liệu nào để chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế hoặc bác sĩ y học cổ truyền. Đồng thời, tìm hiểu về cách sử dụng các loại dược liệu và liều lượng cụ thể để tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Mạch nha trong Y học cổ truyền được xem là một vị thuốc có tính ấm, vị ngọt, rất tốt cho những người suy nhược cơ thể, viêm khí phế quản, ho khan, hoặc táo bón.

Dưới đây là 6 bài thuốc từ mạch nha với công dụng đa dạng:

Bài thuốc hỗ trợ phụ nữ mang thai dọa sảy

Sắc 2g sa nhân lấy nước, sau đó hòa thêm 20g mạch nha.

Uống ấm hàng ngày để hỗ trợ sức khỏe.

Bài thuốc dành cho người mệt mỏi, ngủ ít, ăn kém

Sắc các dược liệu gồm: 8g quế chi, 16g bạch thược, 8g cam thảo (chích), 12g gừng tươi (sinh khương), 4 quả đại táo.

Lọc bỏ bã, cho thêm 40g mạch nha vào, khuấy tan.

Uống nóng 3 lần/ngày.

Bài thuốc hỗ trợ người suy nhược

Sắc 2 nước thuốc từ: 8g can khương, 8-12g nhân sâm, 40-80g di đường, 4-6g thục tiêu.

Lọc bỏ bã, thêm mạch nha và uống ấm 2 lần/ngày.

Bài thuốc hỗ trợ người bị lao phổi, viêm khí phế quản, đau loét dạ dày tá tràng

Làm sạch 1 con gà mái, nhồi 100g mạch nha và 50g thục địa vào bụng gà.

Hầm cách thủy lửa nhỏ, chia ăn nhiều lần trong ngày.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị ho gà, ho lâu ngày

Chưng cách thủy 100ml nước ép củ cải trắng với 15-20g mạch nha đến khi sôi và tan đều.

Uống khi còn ấm.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm khí phế quản do phong hàn, ho có đờm

Nấu 30g đậu xị và 15g can khương với 1 lít nước.

Lọc bỏ bã, cho 150g mạch nha vào nấu tiếp.

Chia thành 3 lần uống trong ngày.

Những bài thuốc trên kết hợp mạch nha với nhiều dược liệu khác, mang lại tác dụng hỗ trợ điều trị hiệu quả và phù hợp với nhiều tình trạng sức khỏe. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc trước khi sử dụng.

6 Lưu ý khi sử dụng mạch nha

Mạch nha là một vị thuốc có nhiều lợi ích đối với sức khỏe, nhưng không phải ai cũng phù hợp sử dụng. Dưới đây là những đối tượng cần tránh hoặc thận trọng khi dùng mạch nha:

• Người bị thận hư nhưng không có triệu chứng thực tích (khó tiêu): Những người này không nên sử dụng mạch nha, vì thuốc có thể làm gia tăng gánh nặng cho thận và không mang lại hiệu quả mong muốn.
• Người bị ho đờm và khó thở do nóng trong: Với tính ôn ấm, mạch nha có thể làm các triệu chứng ho đờm và khó thở trở nên nghiêm trọng hơn. Vì vậy, những người có bệnh lý này nên tránh sử dụng.
• Phụ nữ mang thai và đang cho con bú: Mặc dù mạch nha có nhiều tác dụng bổ dưỡng, nhưng nó không phù hợp cho phụ nữ mang thai và cho con bú, do có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ và bé. Việc sử dụng cần được tham khảo ý kiến bác sĩ trước.
• Không lạm dụng mạch nha: Sử dụng quá liều lượng có thể gây ra tình trạng dư thừa dinh dưỡng hoặc ảnh hưởng không tốt đến hệ tiêu hóa, đặc biệt ở những người có hệ tiêu hóa yếu.
• Cân nhắc trong các trường hợp dị ứng: Một số người có thể nhạy cảm hoặc dị ứng với các thành phần trong mạch nha. Nếu có dấu hiệu như nổi mẩn, ngứa hoặc khó chịu sau khi sử dụng, cần ngừng ngay và liên hệ bác sĩ.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ khi sử dụng cùng thuốc khác: Mạch nha có thể tương tác với một số loại thuốc hoặc thực phẩm bổ sung khác, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị. Đặc biệt, nếu bạn đang sử dụng thuốc trị bệnh mãn tính, hãy hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
• Sử dụng đúng liều lượng: Theo y học cổ truyền, liều lượng mạch nha thường từ 12-13g mỗi ngày, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe. Việc vượt quá liều khuyến cáo có thể gây hại thay vì mang lại lợi ích.
• Nguồn gốc sản phẩm: Hãy chọn mạch nha từ những nguồn uy tín để đảm bảo chất lượng, tránh mua phải sản phẩm kém chất lượng, có chứa tạp chất hoặc hóa chất không an toàn.

Xem thêm:

• Kiều mạch là gì? 7 tác dụng của hạt kiều mạch với sức khỏe bạn nên biết
• 12 tác dụng của yến mạch đối với cơ thể. Tác dụng phụ và lưu ý khi ăn

Bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ về mạch nha, từ nguồn gốc, công dụng đối với sức khỏe đến các bài thuốc hữu ích từ mạch nha. Nếu bạn thấy những thông tin này hữu ích và thú vị, đừng ngần ngại chia sẻ bài viết với bạn bè và người thân để cùng lan tỏa giá trị sức khỏe nhé!