Từ vụ cả nhà ngộ độc nấm, bác sĩ chỉ những biểu hiện khi bị ngộ độc nấm

6 người trong một gia đình ngộ độc vì ăn phải nấm độc

Sáng 24/2, TS.BS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, BV Bạch Mai cho biết, trước đó Trung tâm có tiếp nhận điều trị cho 2 bệnh nhân chẩn đoán ngộ độc nấm độc, nhập viện ngày 20/2/2023. Đây là 2 bệnh nhân trong gia đình gồm 8 người ở Hòa Bình, cùng ăn nấm và có 6 người đã bị ngộ độc.

Trong đó, bệnh nhân H.C.L. (37 tuổi) và H.T.B. (40 tuổi) được chuyển đến Trung tâm chống độc vào ngày thứ 2 sau khi ăn nấm độc, trong tình trạng còn đau bụng, tiêu chảy vẫn rất nhiều, mất nước nặng, nhiễm toan chuyển hóa, viêm gan nặng.

Riêng bệnh nhân H.C.L. còn bị sốc giảm thể tích nặng, các dấu hiệu nhiễm toan, tổn thương gan, suy thận nặng hơn, lại có thêm tổn thương nhiều ở ruột, tụy, tim, rối loạn đông máu nặng, suy gan, suy thận, suy tim cấp.

Bệnh nhân được điều trị tích cực, giải độc, điều trị sốc, thở máy, lọc máu liên tục, lọc máu hấp phụ, thay huyết tương,… Hiện bệnh nhân H.T.B. đã tỉnh táo, có thể tiếp xúc được, tình trạng bắt đầu có xu hướng cải thiện.

Nhưng bệnh nhân H.C.L. thì tiến triển nặng hơn, suy đa tạng và tử vong sáng ngày 22/2/2023. Trường hợp bệnh nhân H.C.L. khả nặng ngộ độc liều lớn dẫn tới tổn thương và suy đa tạng ồ ạt nhanh chóng, không chỉ gan, thận mà còn cả dạ dày ruột, tụy và tim.

Theo TS Nguyễn Trung Nguyên, căn cứ các đặc điểm ngộ độc, đây điển hình là vụ ngộ độc nấm loại chứa độc tố amatoxin, ở Việt Nam có thể gặp các loài như nấm độc tán trắng (Amanita verna), nấm độc trắng hình nón (Amanita virosa).

Trong số các loài nấm độc thì loài nấm độc này có hình thức rất trông lành tính, trắng đẹp rất dễ nhầm với nấm không độc, nhưng lại là các loài nấm độc nhất thế giới. Trái với suy nghĩ của nhiều người là các nấm hoặc sinh vật độc phải có hình thức xấu xí, sặc sỡ hay đe dọa.

Độc tố chính của các loài nấm này là amatoxin, đây là chất cực độc, gây độc trực tiếp với vật liệu di truyền của tế bào, ngăn cản tổng hợp protein cấu trúc nên tế bào do đó các tế bào của cơ thể không thể phân chia, nhân lên để tạo thành tế bào mới thay thế cho các tế bào già cỗi, do không có tế bào mới thay thế nên cơ quan đó sẽ bị tổn thương, giảm và ngừng hoạt động.

Các cơ quan có tốc độ thay mới tế bào nhanh hơn sẽ bị tổn thương nhiều hơn, với độc tố này đích phổ biến sẽ là niêm mạc dạ dày, ruột, gan, thận.

Về nguyên tắc là tất cả các cơ quan của cơ thể đều có thể bị ảnh hưởng nếu lượng độc tố quá lớn. Độc tố thường gây chết người do viêm gan nhiễm độc phá huỷ tế bào gan, suy gan cấp, dẫn đến hôn mê gan, trường hợp nặng có thể tổn thương tất cả các cơ quan.

Ngộ độc nấm có biểu hiện gì?

Theo bác sĩ Nguyên, các biểu hiện xuất hiện muộn sau khi ăn từ 6 - 40 giờ (thường là 12-18 giờ) theo 3 giai đoạn sau:

• Giai đoạn 1: Với các biểu hiện ở dạ dày ruột. Bệnh nhân buồn nôn, nôn nhiều, tiêu chảy liên tục như tả, kéo dài 1 - 2 ngày, gây mất nước và rối loạn điện giải, trụy mạch, tiểu ít hoặc vô niệu.
• Giai đoạn 2: Qua giai đoạn 1 thì ngộ độc chuyển sang giai đoạn 2 vời các biểu hiện âm thầm. Biểu hiện tiêu hóa hết hoặc giảm hẳn khiến bệnh nhân và thầy thuốc dễ hiểu nhầm là bệnh đã khỏi (có thể chủ quan xin ra viện), nhưng sau khi trải qua thêm 1-2 ngày ở giai đoạn này sẽ chuyển sang giai đoạn 3.
• Giai đoạn 3: Ở giai đoạn này người bệnh có biểu hiện tổn thương và suy các tạng như: vàng mắt, vàng da, chán ăn, đầy bụng, mệt mỏi, dần dần người bệnh sẽ mê sảng rồi hôn mê sâu (hôn mê gan do suy gan), xuất huyết nhiều nơi (dưới da, niêm mạc, tiểu ra máu…), suy đa tạng và cuối cùng là tử vong.

Một điều nguy hiểm khi bị ngộ độc nấm là do biểu hiện ngộ độc luôn xuất hiện rất muộn quá 6 giờ sau khi ăn, tức là khi nấm độc đã qua dạ dày xuống sâu tận ruột non và độc tố đang được hấp thu. Khi đó, dù bệnh nhân có nôn, bác sĩ có rửa dạ dày thì cũng không có tác dụng.

Thời điểm mùa Xuân - mùa nấm phát triển nhiều nên hay xảy ra ngộ độc nấm. Thế giới hiện có hơn 5.000 loại nấm, trong đó có khoảng hơn 100 loài nấm độc mà về hình dáng bề ngoài rất khó phân biệt giữa nấm lành (ăn được) và nấm độc gây chết người. Loại nấm độc trên mặc dù độc nhất nhưng ngoài có hình thù hấp dẫn, trông trắng, sạch, có vẻ lành tính nhất, ăn cũng ngọt và ngon.

Cấp cứu và điều trị ngộ độc nấm rất tốn kém nhưng tỷ lệ tỷ vong rất cao (trên 50%), có những gia đình đã tử vong cả nhà sau khi ăn phải nấm độc. Các chuyên gia cũng khó phân biệt nấm lành hay nấm độc nếu chỉ dựa vào hình dạng, màu sắc. Do vậy, người dân tuyệt đối không nên hái nấm hoang dại để ăn. Với nấm mọc hoang dại, có lẽ duy nhất chỉ có mộc nhĩ là ít khi nhầm lẫn với nấm độc. 

Vì vậy, chuyên gia chống độc khuyến cáo, để an toàn, người dân chỉ nên ăn những loại nấm được nuôi trồng; không nên và không thể dựa vào hình thái, màu sắc cây nấm để phân biệt nấm lành hay nấm độc. Càng không nên ăn thử để khám phá. Các loại nấm độc kể cả sau khi đun nấu độc tố vẫn bền vững không bị phá hủy.

Bản thân đã từng ăn nấm mọc hoang không bị ngộ độc cũng không có nghĩa là bạn sẽ không sao nếu ăn tiếp. Động vật ăn thử không bị ngộ độc nhưng khi con người ăn vào vẫn có thể bị ngộ độc như thường. Với những trường hợp chẳng may ăn phải nấm nghi độc cần đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.