Tê miệng, tê tay chân, khó đi lại sau khi ăn nửa con So biển

Khoảng 4 giờ sau khi ăn nửa con so biển vào bữa tối, ông N.V.H. (50 tuổi, ở TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh) tỉnh dậy xuất hiện tình trạng tê miệng, tê chân tay, đi lại khó khăn và được người nhà đưa vào BV Bãi Cháy cấp cứu.

Được biết, bệnh nhân làm nghề chài lưới trên biển và đã nhiều lần ăn so biển với số lượng lớn hàng chục con cùng 3-4 người.

Qua khai thác thông tin, thăm khám lâm sàng, cận lâm sàng, các bác sĩ xác định bệnh nhân bị ngộ độc so biển và đã nhanh chóng thực hiện các biện pháp xử trí thải độc theo phác đồ. Sau 24 giờ điều trị tích cực, bệnh nhân tỉnh táo, tự thở tốt, còn cảm giác tê tay, yếu chân và đau đầu.

Theo BSCKI Nguyễn Thế Hưng – Trưởng Khoa Hồi sức tích cực và Chống độc, BVBãi Cháy, chất độc chết người trong con so biển là Tetrodotoxin. Độc tố Tetrodotoxin có độc tính rất mạnh, bền vững với nhiệt, các biện pháp chế biến hiện nay không đảm bảo loại trừ hết nguy cơ gây ngộ độc.

Độc tố này gây ảnh hưởng chủ yếu trên thần kinh (đặc biệt là liệt), ngoài ra còn ảnh hưởng đến tim mạch và tiêu hóa. Chỉ với liều độc rất thấp có thể gây rối loạn cảm giác như tê môi, lưỡi, tay, chân, liệt các cơ vận động, cơ hô hấp, giãn đồng tử, nôn, đau bụng, tiêu chảy, có thể gây rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp… khiến bệnh nhân nhanh chóng rơi vào tình trạng suy hô hấp, thiếu oxy não, tổn thương thần kinh và có thể tử vong nhanh chóng nếu không được cấp cứu kịp thời. Thực tế đã có những trường hợp bệnh nhân tử vong trên đường vận chuyển cấp cứu do ở trên tàu thuyền, ngoài đảo, xa cơ sở y tế.

Độc tố tetrodotoxin có trong con so biển chủ yếu tập trung ở buồng trứng. Đặc biệt, vào mùa sinh sản, độc tố này có nồng độ càng cao. Ngoài ra, cá nóc, bạch tuộc vòng xanh, sao biển, một số loài cua, sa giông, một số loài ốc biển… cũng chứa độc tố tetrodotoxin. Chất độc này bền với nhiệt nên quá trình nấu nướng chế biến không loại trừ được độc tố.

Mặc dù các chuyên gia y tế đã nhiều lần cảnh báo cũng như truyền thông liên quan đến các ca ngộ độc những tình trạng người dân nhập viện do ngộ độc con so biển vẫn diễn ra. Do vậy, các bác sĩ khuyến cáo người dân cần thận trọng phân biệt giữa con so và con sam khi sử dụng để chế biến món ăn, tuyệt đối không ăn các món ăn từ con so.

Hiện vẫn chưa có thuốc giải độc đặc hiệu nên khi phát hiện người bị ngộ độc do ăn so biển với các triệu chứng nôn mửa, tê môi, miệng, chân, tay, lơ mơ, trạng thái thần kinh li bì, toàn thân biểu hiện mệt mỏi… nên nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất để sơ cứu, cấp cứu kịp thời.

Cách phân biệt con so biển và con sam biểm để tránh ngộ độc

Cục An toàn thực phẩm hướng dẫn cách phân biệt con Sam biển và So biển như sau:

- Con Sam biển (Sam lớn) thường phân bố ở vùng ven biển. Môi trường sinh sống thiết yếu là các dải cát tại khu vực có thủy triều cao. Nơi Sam biển trưởng thành sinh đẻ cũng như là nơi sống của sam non có bãi biển sạch và không ô nhiễm.

Đuôi Sam biển có gờ mặt lưng, hình tam giác. Sam biển sống thành từng cặp. Mỗi cặp Sam làm tổ đều sinh sống kiểu một vợ một chồng và sống cùng nhau cho đến hết đời. Mỗi cặp Sam đẻ nhiều trứng. Sau khi đẻ trứng, Sam cái bò đi nơi khác. Trứng được phát triển thành ấu trùng, Sam con và thành Sam trưởng thành. Sam biển được khai thác, buôn bán tại và sử dụng làm thực phẩm như một loại hải sản.

- Con So biển (Sam nhỏ) phân bố cũng là ven biển. Môi trường sinh sống thiết yếu là các lạch nước ngọt. So biển có hình hài rất giống Sam biển, nhưng kích thước nhỏ hơn Sam biển và không đi theo thành từng cặp.

Chiều dài thân của So biển thường khoảng 20 - 25 cm (không kể đuôi), toàn thân màu xanh nâu đậm, đuôi không có gờ mặt lưng, tiết diện cắt ngang của đuôi có dạng hình trứng hay tròn. Trong So biển có độc tố tetrodotoxin.

Độc tố của So biển là Tetrodotoxin (như độc tính của độc tố ở cá nóc), tan trong nước, không bị nhiệt phá huỷ (nấu chín hay phơi khô, sấy, độc chất vẫn tồn tại). Tetrodotoxin (TTX) C11 H17 O8 N3 là chất độc thần kinh, rất độc, gây tử vong cao, chất này cũng được phân lập từ một số loại vi khuẩn như Epiphytic bacterium, Vibrio species, Pseudomonas species (Yasumoto 1987), ở da và nội tạng con sa giông, kỳ nhông, bạch tuộc vòng xanh, cóc, cá nóc…

Độc tố tetrodotoxins, là một độc tố thần kinh mạnh, có khả năng gây liệt cơ hô hấp, ngưng thở, gây tử vong nhanh với liều độc rất thấp (LD50 theo đường miệng đối với chuột nhắt là 334 μg/kg). Hiện nay chưa có thuốc giải độc.

Ở Việt Nam có nhiều trường hợp ngộ độc chết người do ăn So biển đã được ghi nhận. Nguyên nhân các trường hợp mắc đa số là do cố tình ăn và một số trường hợp do nhầm So biển là Sam biển dùng so biển để chế biến món ăn.

Triệu chứng và cách xử trí khi bị ngộ độc So biển

 - Xuất hiện triệu chứng sau khi ăn từ 30 phút đến 60 phút. 

- Triệu chứng chung của các trường hợp ngộ độc là biểu hiện các dấu hiệu về thần kinh như: cảm giác tê môi, miệng, tay, chân và quanh vùng môi miệng; trạng thái thần kinh li bì, lơ mơ; toàn thân biểu hiện mệt; khó thở, huyết áp hạ...

- Xử trí ngộ độc:

+ Phát hiện có dấu hiệu sớm (còn tỉnh táo): cần gây nôn chủ động; chuyển bệnh nhân nhanh chóng đến cơ sở có điều kiện về hồi sức cấp cứu (bệnh viện).

+ Chống rối loạn tim mạch, hô hấp, thần kinh và tiết niệu bằng dịch truyền, thuốc điều trị triệu chứng, thở ô xy, thở máy nếu suy hô hấp, máy tạo nhịp, lợi tiểu, lọc thận tùy theo biểu hiện của bệnh.

- Để đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng, Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo:

+ Tuyên truyền giáo dục, phổ biến kiến thức cho cộng đồng trong việc phân biệt Sam biển, So biển trong lựa chọn thực phẩm. Tuyệt đối không được dùng So biển làm nguyên liệu thực phẩm dưới bất kỳ hình thức nào, dù chi là một lần.

+ Tuyên truyền giáo dục cho ngư dân loại bỏ so biển khi đánh bắt hải sản và tuyệt đối không kinh doanh so biển.

+ Tăng cường giám sát, kiểm soát an toàn thực phẩm trong đánh bắt, kinh doanh và tiêu dùng thủy hải sản.

+ Tập huấn, đào tạo nhân viên y tế ở các tuyến để nâng cao năng lực hệ thống y tế trong việc chẩn đoán, cấp cứu và điều trị ngộ độc thực phẩm do độc tố So biển.