Phát huy vai trò của giáo dục gia đình trong xây dựng văn hóa học đường

Văn hóa học đường và mối liên hệ với gia đình

Văn hóa học đường là hệ thống những chuẩn mực, giá trị vật chất và tinh thần được hình thành, tích lũy trong quá trình phát triển của nhà trường. Giáo sư, Viện sĩ Phạm Minh Hạc từng nhấn mạnh: “Văn hóa học đường là hệ các chuẩn mực, giá trị giúp cán bộ quản lý, thầy cô, phụ huynh và học sinh, sinh viên có các cách thức suy nghĩ, tình cảm, hành động tốt đẹp".

Một môi trường học đường lành mạnh không chỉ truyền tải tri thức mà còn nuôi dưỡng nhân cách, lý tưởng sống cho thế hệ trẻ. Tuy nhiên, những giá trị này không thể chỉ được định hình trong phạm vi nhà trường. Gia đình chính là nơi khởi đầu, là “cái nôi văn hóa” đặt nền móng để học sinh, sinh viên tiếp tục lĩnh hội, rèn luyện trong nhà trường và ngoài xã hội.

Tình yêu thương, sự chăm sóc và định hướng từ cha mẹ đóng vai trò không thể thay thế. Nếu thiếu đi nền tảng giáo dục gia đình, nhân cách trẻ dễ bị khuyết thiếu, kéo theo nhiều hệ lụy xã hội. Chính vì vậy, giáo dục văn hóa học đường chỉ thực sự hiệu quả khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình - nhà trường - xã hội.

Vai trò cốt lõi của giáo dục gia đình

Giáo dục nhân cách, đạo đức – nền tảng cho văn hóa học đường

Gia đình là thiết chế xã hội đầu tiên, nơi mỗi cá nhân học cách ứng xử, hình thành nhân cách. Đảng ta đã khẳng định: “Gia đình là tế bào của xã hội, nơi duy trì nòi giống, lưu giữ, trao truyền các giá trị văn hóa dân tộc cho các thế hệ.”

Tấm gương của cha mẹ trong lời nói, hành động chính là “bài học sống động” nhất đối với con cái. Những giá trị truyền thống như tình yêu thương, lòng hiếu thảo, tinh thần hiếu học, sự trung thực, nhân ái… được nuôi dưỡng trong gia đình và tiếp tục được bồi đắp trong môi trường học đường.

Không phải ngẫu nhiên mà nhiều nhà nghiên cứu coi gia đình là “cái nôi văn hóa đầu tiên”. Văn hóa gia đình chính là nền móng cho văn hóa cá nhân, để rồi văn hóa học đường tiếp nối, phát triển và mở rộng ra văn hóa xã hội.

Định hướng tình yêu, hôn nhân và các giá trị gia đình

Hôn nhân, tình yêu và hạnh phúc gia đình là những vấn đề cốt lõi của nhân sinh. Những quan niệm, thang giá trị này trước tiên được hình thành trong môi trường gia đình. Khi cha mẹ có định hướng đúng đắn, con cái sẽ có nền tảng để xây dựng các mối quan hệ lành mạnh, trách nhiệm.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhiều quan niệm mới về tình yêu, hôn nhân, vai trò giáo dục gia đình càng trở nên quan trọng. Đây chính là cơ sở để nhà trường tiếp tục giáo dục văn hóa học đường gắn với xây dựng đời sống tinh thần, ứng xử văn minh, nhân văn.

Giáo dục tri thức, kinh nghiệm và định hướng nghề nghiệp

Ngoài tình yêu thương, gia đình còn là nơi truyền thụ tri thức, kinh nghiệm và định hướng nghề nghiệp. Không chỉ là kiến thức khoa học, đó còn là những kinh nghiệm sống, lao động, truyền thống dân gian, văn hóa ứng xử.

Ngày nay, nhiều cha mẹ ý thức rõ trách nhiệm trang bị tri thức cho con, tạo điều kiện để trẻ được tiếp cận môi trường học tập tốt. Trong định hướng nghề nghiệp, cha mẹ cũng là “người thầy đầu tiên”, chia sẻ kinh nghiệm và giúp con lựa chọn con đường phù hợp.

Khi được giáo dục tri thức và định hướng đúng, thế hệ trẻ không chỉ trở thành công dân có nghề nghiệp ổn định mà còn góp phần vào sự phát triển của đất nước. Đây cũng chính là mục tiêu mà giáo dục văn hóa học đường hướng đến.

Thách thức trong bối cảnh xã hội mới

Sự phát triển của nền kinh tế thị trường, cùng tác động của công nghệ và truyền thông, đã mang lại không ít thách thức cho giáo dục gia đình.

Một bộ phận học sinh, sinh viên đang bị chi phối bởi lối sống thực dụng, coi nhẹ trách nhiệm với cộng đồng. Internet, mạng xã hội với nhiều luồng thông tin không lành mạnh cũng ảnh hưởng lớn đến lối sống, nhân cách. Nhiều em sa đà vào game online, các nền tảng mạng, thiếu kỹ năng tự kiểm soát.

Bên cạnh đó, không ít gia đình phó mặc việc giáo dục con cái cho nhà trường. Cha mẹ vì bận rộn công việc mà thiếu quan tâm, hoặc di cư lao động để lại con cho ông bà, khiến trẻ thiếu vắng tình cảm cha mẹ, dễ bị tổn thương.

Thực tế còn cho thấy năng lực giáo dục con cái của nhiều cha mẹ còn hạn chế. Phương pháp dạy con phần nhiều dựa vào kinh nghiệm truyền thống, thiếu tính khoa học. Sự nuông chiều thái quá hoặc áp đặt nghiêm khắc đều có thể gây phản ứng ngược. Khi không hiểu con, không có kỹ năng xử lý các tình huống, cha mẹ dễ rơi vào bế tắc, thậm chí gây ra mâu thuẫn, rạn nứt trong gia đình.

Đại dịch Covid-19 cũng phơi bày rõ hơn vai trò của gia đình. Trẻ phải học trực tuyến, thiếu tương tác trực tiếp với thầy cô, bạn bè, dễ gặp khó khăn về tâm lý, học tập. Trong khi đó, nhiều cha mẹ lại chưa có kỹ năng hỗ trợ, giám sát con trên môi trường mạng, khiến việc giáo dục gia đình càng thêm thách thức.

Giải pháp để phát huy vai trò giáo dục gia đình

Để giáo dục văn hóa học đường phát huy hiệu quả, không thể xem nhẹ vai trò của gia đình. Một số giải pháp cần chú trọng gồm:

Hoàn thiện chính sách và pháp luật về gia đình, trẻ em; chú trọng các chương trình giáo dục cha mẹ, giáo dục tiền hôn nhân, phòng chống bạo lực gia đình, an toàn mạng cho trẻ.

Phát triển các mô hình hỗ trợ gia đình như câu lạc bộ “Cha mẹ dạy con tốt”, “Ông bà, cha mẹ mẫu mực”, hay các mô hình chăm sóc thay thế trẻ mồ côi, nhằm chia sẻ trách nhiệm giáo dục.

Nâng cao kỹ năng làm cha mẹ thông qua tập huấn, tư vấn, hướng dẫn cách đồng hành cùng con, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ phát triển và nhiều cám dỗ xã hội.

Tăng cường phối hợp giữa gia đình và nhà trường. Sự trao đổi thông tin thường xuyên, đồng hành trong quản lý, giáo dục học sinh sẽ giúp nâng cao hiệu quả đào tạo cả về tri thức và nhân cách.

Đề cao tinh thần “học thật, thi thật, đánh giá thật” với sự tham gia của cả gia đình - nhà trường - xã hội, xây dựng môi trường giáo dục trung thực, lành mạnh cho thế hệ trẻ.

Phát huy vai trò của gia đình trong giáo dục văn hóa học đường không phải là câu chuyện mới, nhưng chưa bao giờ mất đi tính thời sự. Một khi gia đình thực sự trở thành “trường học đầu tiên” với nền tảng yêu thương, đạo đức, tri thức, thì giáo dục văn hóa học đường sẽ có thêm sức mạnh để nuôi dưỡng thế hệ công dân toàn diện, góp phần xây dựng một xã hội văn minh, tiến bộ và phát triển bền vững.