Khi thành công là sự tổn thương: Cái bẫy của người đạt thành tích cao

Với nhiều người đạt thành tích cao, thành công không hẳn là niềm vui. Đó là nỗi ám ảnh. Dù có bao nhiêu giải thưởng hay chạm đến bao nhiêu cột mốc, bên trong họ vẫn luôn có một câu hỏi: "Vì sao tất cả những điều này vẫn chưa đủ?"

Khi thành công là phản ứng với chấn thương

Thành tích thường được nhìn nhận là kết quả của sự nỗ lực, chăm chỉ và đam mê. Nhưng trong một số trường hợp, nó lại là cách để sinh tồn về mặt cảm xúc.

Khi một đứa trẻ chỉ nhận được tình yêu hoặc sự công nhận từ người lớn khi nó "giỏi giang", điều đó sẽ dần hình thành niềm tin rằng giá trị bản thân gắn liền với kết quả đạt được.

Chuyên gia về chấn thương – Tiến sĩ Gabor Maté, gọi hiện tượng này là “bản ngã thích nghi”: một nhân cách được xây dựng để được chấp nhận, chứ không phải để thể hiện con người thật. Người thành công trở thành bậc thầy về năng suất, nhưng đồng thời đánh mất sự kết nối với chính mình.

Cái giá của việc luôn là người giỏi nhất

Chủ nghĩa hoàn hảo, làm việc không ngơi nghỉ và nhu cầu chứng minh bản thân có liên hệ mật thiết với sự căng thẳng tâm lý.

Một nghiên cứu công bố trên Tạp chí Tâm lý tư vấn năm 2006 chỉ ra rằng: chủ nghĩa hoàn hảo không lành mạnh gắn với mức độ lo âu cao hơn, lòng tự trọng thấp hơn và kiệt sức cảm xúc. 

Những người đạt thành tích cao thường phớt lờ nhu cầu của chính mình. Họ xem nghỉ ngơi như một dấu hiệu của sự yếu đuối, và tạm dừng đồng nghĩa với thất bại. Họ liên tục cố gắng – không phải vì đam mê, mà vì nỗi sợ bị coi là chưa đủ.

Nhưng cách sống này, theo thời gian, làm hao mòn cả thể chất lẫn tinh thần. Thành công dần dần không còn là cảm giác tự hào, mà trở thành cuộc chiến để tồn tại.

Theo Tiến sĩ Bessel van der Kolk – tác giả cuốn sách nổi tiếng The Body Keeps the Score – chấn thương không chỉ được lưu giữ trong tâm trí. Nó tồn tại trong cơ thể.

Khi hệ thần kinh phải ở trạng thái "chiến đấu hay bỏ chạy" trong thời gian dài, căng thẳng mãn tính sẽ khiến cơ thể mỏi mệt, cảm xúc bị nén lại, tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần và thể chất. Bạn có thể trông rất thành công – nhưng cơ thể bạn thì đang âm thầm trả giá.

Học cách viết lại câu chuyện nội tâm

Cách chữa lành không nằm ở việc từ bỏ tham vọng. Mà là tìm lại động lực thật sự phía sau. Thay vì chứng minh giá trị bằng thành tích, hãy học cách tin vào giá trị nội tại của bản thân.

Sự thay đổi bắt đầu bằng lòng trắc ẩn với chính mình. Nghiên cứu của Kristin Neff và cộng sự đã cho thấy: lòng trắc ẩn với bản thân giúp tăng khả năng phục hồi cảm xúc, duy trì động lực và theo đuổi mục tiêu một cách lành mạnh hơn.

Hãy lấy ví dụ về Jeff – một CEO từng xây dựng và bán hai công ty trước tuổi 40. Nhìn từ bên ngoài, Jeff là hình mẫu lý tưởng của thành công. Nhưng bên trong, anh luôn cảm thấy mình như một kẻ mạo danh. Chỉ cần một bước sai là tất cả sẽ sụp đổ.

Trong quá trình trị liệu, Jeff nhận ra nỗi sợ ấy bắt nguồn từ tuổi thơ – nơi anh chỉ được yêu thương nếu trở thành người giỏi nhất. Anh đã sống cả đời như một diễn viên trên sân khấu.

Chỉ khi Jeff bắt đầu thực hành lòng trắc ẩn, đặt ra câu hỏi: “Mình thật sự muốn gì?”, thay vì “Người khác muốn gì ở mình?”, thì sự thay đổi mới xuất hiện. Anh lãnh đạo từ sự kết nối, không còn phải biểu diễn để được chấp nhận. Anh tạo ra từ sự toàn vẹn bên trong.

Khi bạn học cách tử tế với bản thân – không chỉ lúc thành công mà cả khi thất bại – bạn sẽ dần tách rời giá trị con người khỏi thành tích. Bạn nhận ra rằng mình xứng đáng được yêu thương, dù có làm tốt hay không.

Ba thực hành giúp bạn thoát khỏi vòng xoáy thành tích

Dừng lại – dù chỉ trong vài phút

Hãy dành cho mình những khoảng thời gian không có mục tiêu năng suất. Một khoảnh khắc tĩnh lặng cũng có thể giúp hệ thần kinh được hồi phục.

Hỏi bản thân: “Tôi đang làm điều này vì ai?”

Khi cảm thấy mình đang bị thôi thúc phải cố gắng hơn nữa, hãy tạm dừng và tự hỏi. Câu trả lời có thể chỉ ra bạn đang sống vì kỳ vọng của ai – và có thật sự cần thiết không.

Tìm lại niềm vui nguyên bản

Tự hỏi: “Nếu không ai khen thưởng hay vỗ tay, mình vẫn sẽ làm gì?” Câu trả lời ấy sẽ dẫn bạn về với đam mê thực sự – không bị điều kiện hóa bởi ánh nhìn từ bên ngoài.

Chiến thắng không còn là một chiếc mặt nạ

Thành công nếu bắt nguồn từ nỗi sợ – thì đó không phải là thành công. Đó là sự chịu đựng. Ngược lại, thành công thật sự mang đến cảm giác rộng mở, thư thả, gắn kết. Không phải để trốn chạy khỏi sự sợ hãi, mà là để thể hiện bản thân một cách chân thực.

Khi bạn lãnh đạo, sáng tạo và sống từ sự tự tin bên trong – bạn không còn là người đi tìm sự chấp nhận. Bạn là chính bạn.