Cây ích mẫu là cây gì, đặc điểm thế nào, có tác dụng gì với sức khỏe?

Cây ích mẫu là cây gì?

Ích mẫu (trong tiếng Trung nghĩa là ích mẫu thảo), danh pháp khoa học Leonurus japonicus. Y học hiện đại đặt tên dược cho cỏ ích mẫu là Herba leonuri. Ích mẫu có vị cay, đắng, tính hơi hàn.

Cây ích mẫu là một loài cây thân thảo có hoa, vốn sinh trưởng ở vùng Đông Á từ Nhật Bản, Hàn Quốc tới Campuchia, nhưng ngày nay đã được di thực tới nhiều nơi trên thế giới.

Toàn bộ cây cỏ ích mẫu thu hái vào dịp trổ hoa có thể dùng làm thuốc hoạt huyết và chống ứ trệ, lợi tiểu và chữa phù. Y học cổ truyền Trung Quốc sử dụng loài thực vật này làm thuốc chữa các bệnh thuộc tâm, can và bàng quang, chữa các bệnh về phụ sản như rối loạn kinh nguyệt, ít kinh, vô kinh, đau bụng sau đẻ. Ngoài ra còn dùng để chữa sưng và đau do chấn thương ngoài. 

Cây ích mẫu được sử dụng để chữa rối loạn kinh nguyệt, ít kinh, vô kinh, đau bụng sau đẻ... hiệu quả

Cây ích mẫu có đặc điểm thế nào?

Thân cây ích mẫu mọc thẳng tới chiều cao khoảng 30 tới 120 cm. Lá ích mẫu mọc đối, tùy theo lá mọc ở gốc, giữa thân hay đầu cành mà có hình dạng khác nhau.

Hoa ích mẫu không cuống và mọc thành các vòng hoa. Đài hoa dạng ống-hình chuông dài 6-8 mm với các răng hình tam giác rộng. Tràng hoa ích mẫu có màu trắng, hồng, tím hồng hay hơi đỏ tới đỏ tía. Ra hoa từ tháng 6 tới tháng 9. Quả ích mẫu nhỏ màu xám nâu, thuôn dài, dạng ba cạnh, kích thước 2,5 mm.

Thành phần của cây ích mẫu

Người ta thường dùng toàn bộ phận trên mặt đất phơi hay sấy khô của cây ích mẫu được gọi là ích mẫu hay ích mẫu thảo (Herba Leonuri) và quả ích mẫu chín phơi hay sấy khô (Fructus Leonuri, thường gọi là sung úy tử).

Ích mẫu thảo có fiavonoid (rutin), glycosid – steroid, alcaloid, tanin. Quả có leonurin.

Ích mẫu thảo và sung úy tử

Cây ích mẫu có tác dụng chữa bệnh thế nào?

Ích mẫu được biết đến là loại cây có tác dụng duy trì và nâng cao sức khỏe tử cung, chữa một số bệnh rất tốt cho phụ nữ, đồng thời làm đẹp hiệu quả. Cụ thể, ích mẫu thảo có tác dụng điều hòa kinh nguyệt, làm lưu thông khí huyết và lợi tiểu, dùng chữa các chứng bệnh: kinh nguyệt không đều bế kinh, đau bụng kinh, rong kinh, huyết tụ sau khi sinh đẻ. Sung úy tử dùng chữa các chứng bệnh như ích mẫu thảo, ngoài ra còn có tác dụng làm sáng mắt, bổ thận, chữa thiên đầu thống. 

Cây ích mẫu có tác dụng giảm đau, giảm sưng, phù nề và áp xe. Cây ích mẫu còn giảm ứ máu, đau bụng kinh và đau bụng sau sinh.

Bên cạnh đó, các chất flavonoid trong cây ích mẫu là những chất oxy hóa chậm hay ngăn chặn quá trình oxy hóa do các gốc tự do. 

Các flavonoid còn có khả năng tạo phức với các ion kim loại nên có tác dụng như những chất xúc tác ngăn cản các phản ứng oxy hoá. Do đó, các chất flavonoid có tác dụng bảo vệ cơ thể, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, tai biến mạch, lão hoá, thoái hoá gan, tổn thương do bức xạ.

Cỏ ích mẫu chứa nhiều nguyên tố vi lượng như selen (Se) có tác dụng tăng cường tế bào miễn dịch, làm chậm xơ cứng động mạch, mangan (Mn) giúp phòng chống lão hóa, chống mệt mỏi. Ngoài ra, cỏ ích mẫu còn có tác dụng khống chế tế bào ung thư tăng trưởng.

Bài thuốc chữa bệnh hiệu quả từ cây ích mẫu 

Trị tắc kinh

Cỏ ích mẫu 90g, quýt 30g, đường đỏ 50g, cùng nấu nước lên uống. Mỗi ngày 1 lần, uống liên tục trong nhiều ngày.

Cỏ ích mẫu 50g, trứng gà 2 quả, hương phu tử (cây củ ấu) 15g, cho vào nồi thêm nước vào nấu, sau khi trứng chín bóc vỏ và nấu thêm 15 phút, sau đó bỏ bã thuốc, lọc nước uống và lấy trứng ăn. Mỗi ngày 1 lần, liên tục uống trong 4 - 5 ngày.

Trị đau bụng sau khi sinh

Cỏ ích mẫu 50g, gừng tươi 30g, táo đỏ 20g, đường đỏ 50g, nấu nước uống, mỗi ngày uống 1 bát.

Trị buồn nôn không dứt

Cỏ ích mẫu 50g, mộc nhĩ 10g, đường trắng 50g, nấu nước uống, mỗi ngày uống 1 bát.

Kinh nguyệt không đều, đau bụng trước khi thấy kinh

Dùng 20g thân lá ích mẫu sắc uống trong vòng 10 ngày kể từ ngày thứ 14 sau kỳ kinh, hoặc dùng cao ích mẫu 6- 8g mỗi ngày.

Viêm thận cấp và phù thũng

Dùng 180- 240g ích mẫu tươi, nấu với 700ml nước cho cô đặc lại còn 300ml nước, chia làm 2 lần uống trong ngày.

Chữa vàng da, điều hòa kinh nguyệt, chậm kinh

Nhúng lá ích mẫu vào nước sôi rồi phơi khô, mỗi lần lấy tỉ lệ 1 trà 5 nước, cho thêm vài hạt muối rồi đun sôi khoảng 10 phút để ấm rồi uống. Trà ích mẫu còn có tác dụng trừ giun sán (uống lúc đói), làm mạnh hệ thống tiêu hóa.

Chữa can nhiệt, mắt đỏ sưng đau

Dùng 10g quả ích mẫu, 10g cúc hoa, 10g hạt muỗng, 10g hạt mào gà trắng, 10g sinh địa trộn chung hỗn hợp rồi sắc nước uống.

Chữa suy nhược toàn thân

Dùng ích mẫu đun với trứng gà khoảng 20 phút, để nhỏ lửa, dùng nóng. Ăn 2 lần/tuần sẽ có hiệu quả.