Bác sĩ đội U23 Việt Nam 'điểm danh' các loại chấn thương phải tránh trong mỗi trận đấu

Trận bán kết Việt Nam - Hàn Quốc sẽ diễn ra vào lúc 16 giờ chiều nay (29/8). Chấn thương là một trong những lo lắng thường trực của tất cả các cầu thủ.

Phóng viên Gia Đình Mới có cuộc trao đổi với bác sĩ CKI Nguyễn Trọng Thuỷ - Phòng Khoa học Y học thể thao, Trung tâm Huấn luyện thể thao Quốc Gia. Bác sĩ Thủy là người phụ trách chính về mặt thể lực của các cầu thủ đội tuyển U23 Quốc gia – Đội tuyển lần đầu tiên mang về cho thể thao Việt Nam ngôi vị Á quân giải bóng đá U23 Châu Á.

Theo bác sĩ Nguyễn Trọng Thuỷ, khi tập luyện và thi đấu thể thao nói chung và trong bóng đá - môn đối kháng trực tiếp, luôn luôn phải hoạt động thể lực với cường độ cao và thời gian kéo dài, từ 90 đến 120 phút thì chấn thương thể thao là điều không thể tránh khỏi.

Vì bóng đá là một môn thể thao đối kháng trực tiếp, luôn luôn phải hoạt động thể lực với cường độ cao, thay đổi liên tục, không theo chu kỳ và thời gian kéo dài... Nên có thể bị chấn thương ở bất kỳ vị trí, cơ quan nào trên cơ thể. Các chấn thương chủ yếu (hơn 80%) là phần chi dưới.

Do vậy, cần có sự can thiệp chuyên sâu của các bác sĩ y học thể thao trong trường hợp nặng, tránh xử trí theo chủ quan hoặc theo chủ nghĩa kinh nghiệm vì có thể làm chấn thương trở nên trầm trọng hơn hoặc sẽ trở thành mãn tính khó điều trị, khó phục hồi, làm giảm khả năng và thời gian chơi thể thao của vận động viên.

Chấn thương phân ra 3 loại là chấn thương phần mềm, chấn thương khớp và chấn thương xương. Với mỗi chấn thương, việc xử trí ban đầu là tối quan trọng và vô cùng cần thiết để giảm triệu chứng, giúp tổn thương ổn định, góp phần làm tổn thương đó lành nhanh và tốt nhất. 

Chấn thương phần mềm: Không chườm nóng trong 48 giờ đầu

Chấn thương mô mềm gồm gân, cơ, dây chằng với nhiều mức độ khác nhau có thể do va chạm trực tiếp hay bị kéo căng quá mức, vặn xoắn, co rút đột ngột với nhiều mức độ khác nhau như giãn, rách, đứt, đụng dập…

Riêng về chấn thương phần mềm, có hơn 80% các chấn thương thể thao thuộc về phần mềm, đó là tổn thương gân, cơ, dây chằng với nhiều mức độ khác nhau, có thể do va chạm trực tiếp hoặc bị kéo căng quá mức, vặn xoắn, co rút đột ngột …

Chấn thương phần mềm được phân loại từ độ 1 đến độ 3, thường là giãn rất nhẹ gân, cơ dây chằng. Tuỳ theo cấp độ mà có cách xử lý khác nhau. 

Độ 1 thường có cảm giác đau thoáng qua, không ảnh hưởng sinh hoạt bình thường, vùng bị thương chưa quá sưng, bầm hoặc chỉ đau nhiều khi vận động nặng, chịu lực lớn, số lượng bó sợi bị rách 25%, có thể tự khỏi sau 1-2 tuần được xử trí đúng theo phác đồ  R.I.C.E.

Độ 2 gồm sưng bầm tụ máu tại chỗ, đau nhiều, giới hạn một phần vận động của cơ, mất vững một phần của khớp, mức độ này dây chằng (gân, cơ) bị rách từ 25% đến 75% số sợi.

Độ 3 gồm các dấu hiệu tăng lên nhiều, khớp sưng nhiều, mất vững và có thể bị bán trật hoặc trật khớp hoàn toàn. Đứt hoàn toàn số sợi gân, cơ hay dây chằng.

Phác đồ R.I.C.E

R (rest) 

Nghỉ ngơi: Ngừng lập tức việc tập luyện, thi đấu, có thể bất động tạm thời chi bị chấn thương từ 24 – 72 giờ với nẹp.

I (ice) 

Chườm lạnh (Nhiệt độ chườm mát tốt nhất là từ 6 đến 12o C – theo Harvad Medical School 2015) giúp giảm chảy máu, giảm sưng, giảm đau, giảm viêm, thời gian từ 15 đến 30 phút, không nên chườm quá lạnh và quá lâu có thể gây bỏng lạnh và thiểu dưỡng vùng bị tổn thương, có thể phối hợp với băng ép. 

Cách làm: Cho một vài viên đá lạnh vào túi nilon - cho nước rồi buộc kín lại, hay đá nhuyễn hoặc nước đá trong túi nilon, bọc khăn vải ướt bên ngoài, chườm lên vùng tổn thương. “Ice massage” là hình thức phối hợp giữa chườm lạnh và băng ép.

Chườm lạnh được thực hiện trong 24-72 giờ đầu sau chấn thương, thời gian chườm là 15 đến 30 phút, rồi nghỉ 1 đến 2 tiếng ( tùy vị trí, mức độ tổn thương và thể trạng, cơ địa mỗi người ), có thể lặp lại nhiều lần trong ngày.

- Đối với những chấn thương nhỏ thì đau, sưng sẽ giảm rất nhanh.

- Đối với chấn thương trung bình thì đau, sưng sẽ giảm sau 24 giờ.

- Đối với chấn thương nặng thường thì đau và sưng sẽ giảm sau 72 giờ (cần được khám và điều trị chuyên khoa sau đó).

C (compression) 

Băng ép: Quấn băng đè lên vùng bị thương, giúp cầm máu tốt hơn, giảm phù nề, tràn dịch. Băng đúng cách là quấn từ dưới vùng bị thương 10-12cm, qua vùng bị thương lên đến 15-20cm. 

Lưu ý: Băng diện tích rộng, lực quấn băng vừa phải, không nên quấn quá chặt sẽ dẫn đến như bị ga-ro (chèn ép mạch máu, không cung cấp đủ Oxy và dưỡng chất cho vùng bị thương), thỉnh thoảng phải nới lỏng hoặc tháo băng.

E (elevation) 

Treo cao tay hoặc kê cao chân bị thương :

Kê cao chi chấn thương giúp máu trở về tim tốt hơn, làm giảm sưng và viêm, đặc biệt đối với chi dưới, có thể nằm kê cao chân 10-15cm (So với Tim) trong 24- 72 giờ đầu.

Chú ý: Trong 48 giờ đầu không được chườm nóng, xoa bóp các loại dầu nóng, kéo nắn chi hay vùng bị tổn thương vì dễ làm tổn thương dập rách, đứt tăng lên, chảy máu và sưng nề nhiều hơn, hiện tượng viêm tăng lên và kéo dài làm mô bị tổn thương lâu lành hoặc lành với sẹo xấu.

Đặc biệt đối với dây chằng, việc xoa bóp với các loại dầu có thể kích thích hình thành các mô sợi (Fibro) thế cho các sợi collagen dẫn đến giảm tính đàn hồi, chắc của dây chằng, sau khi lành dây chằng trở nên yếu và dễ bị tổn thương lại.

- Có thể dùng thuốc giảm đau thông thường để trợ giúp

- Nếu sau 24 - 72 giờ tổn thương không giảm nhiều, hoặc tổn thương ban đầu trầm trọng hơn. Khi đó cần thiết phải gặp Bác sĩ chuyên khoa Y Học Thể Thao.

Chấn thương khớp 

Đó là tình trạng mất tương quan bình thường của mặt khớp, hai mặt khớp bị xê dịch ra khỏi vị trí bình thường. Nguyên nhân do lực tác động lớn làm đứt, rách bao khớp, dây chằng quanh khớp và có thể cả sụn khớp .   

Biểu hiện của chấn thương khớp: 

- Đau dữ dội sau chấn thương, có thể nghe tiếng “bực” hay “rắc”

- Khớp mất khả năng vận động

- Biến dạng khớp

- Dấu hiệu lò xo

Ngoài ra có thể sưng bầm quanh khớp với nhiều mức độ khác nhau cần kiểm tra bằng XQ , MRI ( cộng hưởng từ ) để xác định.  

Với các chấn thương khớp, chúng ta phải:

- Băng bất động khớp ở nguyên tư thế bị trật (với nẹp và băng thun)

- Chườm mát để giảm đau.

- Chuyển cơ sở y tế chuyên khoa gần nhất. Chú ý tránh tự ý kéo nắn (khi chưa nắm rõ phương pháp ) hoặc xoa bóp dầu nóng vì có thể làm tụ máu nhiều trong bao khớp, gây cứng khớp hoặc lỏng khớp hoặc có thể làm gãy đầu xương khi kéo nắn. 

Để phòng tránh chấn thương thể thao, bác sĩ Nguyễn Trọng Thuỷ đưa ra lời khuyên với dân chơi thể thao

- Luôn luôn tập trung và có ý thức bảo vệ cơ thể, phòng tránh chấn thương trong tập luyện và thi đấu thể thao. 

- Thường xuyên bổ sung năng lượng, nước điện giải, Vitamin và khoáng chất.   

- Khởi động kỹ: Tăng dần về cường độ và tần số và độ khó ( dựa theo giáo án bài tập chính ) 

- Chuẩn bị thể lực tốt (tập trước giải)

- Hoàn thiện kỹ thuật 

- Chuẩn bị tâm lý tốt 

- Lịch thi đấu phù hợp (VĐV chuyên nghiệp)

- Không nên quá gắng sức khi bị quá tải

- Điều trị thật tốt chấn thương cũ trước khi trở lại thi đấu

- Dụng cụ, trang phục tập luyện và thi đấu, dụng cụ bảo vệ, sân bãi phải phù hợp. 

- Giáo dục tinh thần Fair Play