Xạ hương có tác dụng gì? 10 công dụng, bài thuốc và lưu ý khi dùng

Xạ hương được biết đến là một loại dược liệu quý có nhiều công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe. Hãy cùng theo dõi bài viết sau đây để tìm hiểu nhiều hơn về tác dụng của xạ hương nhé!

1 Giới thiệu về xạ hương

Xạ hương là một loại dược liệu quý - chất dịch lấy từ túi xạ do tuyến xạ của con hươu xạ hoặc chồn hương tiết ra, thường được sử dụng trong chế tạo nước hoa và sản phẩm làm đẹp. Ngày nay, vì lý do bảo tồn động vật và sức khỏe, xạ hương tự nhiên thường được thay thế bằng các hợp chất tổng hợp hoặc thực vật có mùi tương tự.

Đặc điểm hình thái

Đặc điểm của hươu xạ:

• Hươu xạ chân mảnh, cổ ngắn, đầu dài với mõm tròn. Thân của hươu xạ dài từ 0,8-1 mét, đuôi dài từ 4-5 cm, vai cao từ 50-65 cm và trọng lượng từ 10-17 kg. Toàn thân hươu xạ được phủ lông màu nâu hung.
• Con đực có nanh dài từ 8-9 cm mọc ra khỏi mép, hướng xuống dưới và quặp ra sau. Trong khi, con cái có nanh nhỏ hơn và không lộ ra ngoài. Cả con đực và con cái đều không có sừng.

Đặc điểm của túi xạ:

• Hươu xạ đực có một túi tròn phồng nằm giữa rốn và cơ quan sinh dục, dài từ 5-7 cm, rộng khoảng 3cm và cao 3-4 cm. Túi này được bao bọc bởi lớp lông mao với hai lỗ thông ở giữa. Túi xạ dùng để chứa chất dịch (xạ hương) tiết ra từ tuyến xạ trên thành túi.
• Hươu xạ trưởng thành có thể tạo ra một túi xạ nặng tới hơn 60g.

Đặc điểm của xạ hương:

• Xạ hương thường có màu nâu đỏ khi còn tươi.
• Xạ hương chuyển thành khối lổn nhổn màu nâu hung khi khô và dần dần xám lại.
• Xạ hương có hình dạng tương tự như hạt gạo, màu vàng xám và thường có hạt lớn gần lỗ của bao xạ với màu tím đen.

Xạ hương là chất dịch lấy từ túi xạ của hươu xạ

Phân bố, thu hoạch và bộ phận dùng

Phân bố:

Hươu xạ thường sống trong rừng núi ở Đông Bắc châu Á, nơi có độ cao từ 1000 đến 2000m, đôi khi lên đến 4000m. Ban ngày, hươu xạ thường ẩn mình trong các bụi cây và chỉ ra ngoài ăn vào lúc chiều tối.

Hươu xạ sinh sống nhiều ở Liên Xô, Trung Quốc, Triều Tiên, Mông Cổ, Nepal, Myanmar và Ấn Độ. Tại Việt Nam, hươu xạ chủ yếu sống trên vùng núi cao tại Cao Bằng và Lạng Sơn.

Bộ phận dùng: Hạt xạ hương bên trong túi xạ của hươu xạ.

Cách thu hoạch và sơ chế:

Bắt xạ hương và cẩn thận cắt lấy túi xạ. Sau đó, sơ chế túi xạ theo các cách sau: 

• Cách 1: Treo túi xạ lên cột cao trong nhà để phơi khô, có thể dùng lá trầu hoặc long não để bọc túi xạ lại cho đến khi khô hẳn. Khi túi xạ đã khô thì đem cất vào lọ đậy kín.
• Cách 2: Tẩm túi xạ với rượu, sau đó phơi khô trong bóng râm rồi tẩm rượu thêm 2 lần nữa. Tổng cộng phơi âm can 3 lần cho đến khi túi xạ khô rồi đem cất vào lọ kín.
• Cách 3: Dùng dùi sắt nóng hun cháy hết lông bên ngoài túi xạ để trực tiếp làm khô túi xạ.

Hươu xạ thường sống trong rừng núi ở Đông Bắc châu Á

Thành phần hoá học

Các thành phần hóa học chính có trong xạ hương bao gồm:

• Chất béo, cholesterine, nhựa trắng, muối canxi và amoniac có hàm lượng không cố định.
• Tinh dầu thơm muscon tỉ lệ 1,58 – 1,84%.
• Normuscone, protid, các hợp chất nitrogen (axit amin, ure), muối vô cơ (canxi, kali, natri, magie, phospho)...

Tinh dầu thơm muscon là thành phần có nhiều hoạt tính trong xạ hương

2 Tác dụng của xạ hương theo Đông Y

Theo Y học cổ truyền, xạ hương có các đặc điểm và tác dụng dược lý theo Đông y như sau:

• Tính vị: Vị cay, tính ôn.
• Quy kinh: Tâm, can, tỳ (vì có đặc tính thơm nên có thể thông 12 kinh). 
• Tác dụng: Hoạt huyết tán kết, khai khiếu tinh thần, chỉ thống thôi sản.
• Chủ trị: Sang thương thũng độc, trung tích kinh bế, kinh phong, kinh giản trúng phong (chứng bế), nhiệt nhập tâm bào (bệnh ôn nhiệt), tâm phúc bạo thống, diệt dã tổn thương, bào y bất hạ (nhau thai không ra).

Theo y học cổ truyền, xạ hương tốt cho tim mạch, khí huyết và tiêu hóa

3 Tác dụng của xạ hương theo Y học hiện đại

Theo các nghiên cứu của Y học hiện đại, xạ hương có 10 tác dụng nổi bật sau:

Kháng viêm, kháng khuẩn

Xạ hương có khả năng ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn bao gồm tụ cầu vàng, trực khuẩn đại tràng (E.coli) và vi khuẩn gây tiêu chảy ở lợn. Ngoài ra, xạ hương còn thể hiện được đặc tính kháng viêm trong các mô hình gây viêm khớp ở chuột đồng.

Xạ hương có khả năng ức chế sự phát triển của nhiều loại vi khuẩn

Ngăn ngừa ung thư

Xạ hương khi dùng ở nồng độ cao có khả năng ức chế sự phát triển của nhiều loại tế bào ung thư như ung thư thực quản, ung thư đại tràng, ung thư dạ dày và ung thư bàng quang. Tuy nhiên, tác dụng của xạ hương không thể hiện rõ ràng đối với ung thư tâm vị.

Xạ hương có tác dụng ngăn ngừa sự phát triển tế bào ung thư

Tác dụng trên tử cung

Xạ hương có ảnh hưởng đến hoạt động chức năng tử cung. Dược liệu có tác dụng kích thích mạnh mẽ đối với tử cung bị cô lập và đặc biệt hiệu quả hơn đối với tử cung đang mang thai, hỗ trợ các vấn đề liên quan đến sức khỏe sinh sản.

Xạ hương có tác dụng trên tử cung

Cải thiện hệ tuần hoàn, hô hấp

Xạ hương giúp cải thiện chức năng của hệ tuần hoàn và hô hấp bằng cách kích thích hoạt động của tim và làm tăng gấp đôi lưu lượng máu qua động mạch vành. Nhờ đó, chỉ số huyết áp nâng lên và tần số hô hấp cũng tăng.

Xạ hương giúp cải thiện chức năng của hệ tuần hoàn và hô hấp

Tác dụng trên hệ thần kinh trung ương

Hoạt chất muscone ceton trong xạ hương có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương. Đây là một trong những cơ chế khai khiếu của xạ hương giúp cải thiện tuần hoàn máu não, ngăn phù não, đồng thời tăng cường khả năng thích nghi của hệ thần kinh trung ương trong điều kiện thiếu oxy.

Xạ hương kích thích hệ thần kinh trung ương, cải thiện tuần hoàn máu não

Bảo vệ tim mạch

Các nghiên cứu trên động vật và trong ống nghiệm đã chỉ ra rằng xạ hương có vai trò bảo vệ tim mạch theo nhiều cơ chế khác nhau như:

• Chống lại quá trình oxy hóa gây tổn thương tế bào cơ tim bằng cách trung hòa các gốc tự do và cải thiện hoạt động của enzyme chống oxy hóa nội bào, giảm stress oxy hóa.
• Ổn định số lượng ty thể, giảm tính thấm màng tế bào, giảm dòng Ca2+ đi vào tế bào, do đó ức chế apoptosis (quá trình tế bào tự chết).
• Cải thiện quá trình tái tạo tim và rối loạn chức năng do nhồi máu cơ tim gây ra.
• Làm giảm các tác nhân gây viêm cơ tim.
• Chống đông máu.

Xạ hương bảo vệ cơ tim và làm giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch

Hỗ trợ thiếu máu não

Các mô hình nghiên cứu trên tế bào đã chỉ ra rằng cetone xạ hương làm tăng sinh và biệt hóa tế bào gốc thần kinh trong tình trạng thiếu máu não bằng cách kích hoạt con đường truyền tín hiệu PI3K/Akt. Điều này làm nổi bật tiềm năng của xạ hương trong điều trị tình trạng thiếu máu não giúp cải thiện lưu thông máu lên não.

Xạ hương có tác dụng hỗ trợ điều trị thiếu máu não

Xua đuổi côn trùng

Hoạt chất thymol trong cỏ xạ hương được sử dụng làm nguyên liệu thành phần sản xuất các loại thuốc trừ sâu. Các sản phẩm này cho thấy hiệu quả tác dụng không chỉ trong việc tiêu diệt vi khuẩn, virus mà còn có tác động lên chuột và các loài động vật gây hại khác.

Theo một nghiên cứu, chiết xuất cỏ xạ hương có tác dụng xua đuổi muỗi. Do đó, để ngăn muỗi bay vào nhà, bạn có thể trồng cỏ xạ hương ngoài vườn và sử dụng tinh dầu xạ hương trong nhà.

Tinh dầu xạ hương giúp xua đuổi côn trùng

Giúp hơi thở thơm miệng

Cỏ xạ hương có đặc tính sát trùng và chống nấm, do đó chúng thường có mặt trong bảng thành phần của nước súc miệng. Ngoài ra, cỏ xạ hương cũng là một thành phần phổ biến trong các sản phẩm khử mùi giúp cơ thể thơm mát.

Xạ hương có tác dụng làm thơm hơi thở, cải thiện sức khỏe răng miệng

Cải thiện tâm trạng

Tinh dầu cỏ xạ hương chứa carvacrol nên thường được sử dụng trong các liệu pháp hương thơm. Theo một nghiên cứu năm 2013, carvacrol có khả năng kích thích hormone hạnh phúc trong não. Do đó, việc sử dụng cỏ xạ hương thường xuyên có thể giúp trạng thái tinh thần trở nên vui vẻ, thoải mái và lạc quan hơn.

Tinh dầu xạ hương giúp cải thiện tâm trạng, giảm căng thẳng và lo âu

4 Cách dùng và liều dùng của xạ hương

Xạ hương thường được sử dụng dưới dạng viên hoàn với liều lượng khuyến cáo từ 0,06g đến 0,1g mỗi ngày. Đặc biệt lưu ý, bạn không nên chế biến xạ hương bằng phương pháp nấu hay sắc.

Liều dùng của xạ hương có thể thay đổi tùy theo tuổi, giới, cân nặng và tình trạng sức khỏe của mỗi cá nhân. Tốt nhất, bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi dùng để đảm bảo việc sử dụng xạ hương hợp lý, hiệu quả và an toàn.

Liều lượng khuyến cáo từ 0,06g đến 0,1g xạ hương mỗi ngày

5 Một số bài thuốc từ xạ hương

Dưới đây là một số bài thuốc với xạ hương đã được sử dụng từ lâu trong dân gian và cho thấy những tác dụng tích cực. Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng các bài thuốc này chỉ mang tính chất hỗ trợ điều trị và không thể thay thế thuốc điều trị bệnh theo chuẩn khoa học.

1. Chữa chứng bong gân vùng eo lưng

• Sử dụng dịch chích xạ hương 0,2% tiêm vào vùng bị đau.
• Liệu trình - Tiêm 1 lần/tuần, 2-4 ml/lần. Một liệu trình kéo dài 2 tuần.

2. Đối với bệnh mạch vành

Cách 1: Viên ngậm

• Sử dụng xạ hương nhân tạo bào chế với lactose để làm thành viên ngậm dùng trị đau thắt ngực.
• Thống kê 160 ca sử dụng viên ngậm xạ hương: khoảng 119 ca (74,4%) bắt đầu có tác dụng mạnh như nitroglycerin, 27 ca (16,9%) có tác dụng chậm hơn và số còn lại không có tác dụng. Một số trường hợp cần dùng hơn 1 viên để có hiệu quả.
• Tác dụng phụ - nôn nhẹ nhưng không gây đau đầu, chóng mặt hay thay đổi mạch và huyết áp.

Cách 2: Chế xạ hương ceton (muscone) thành thuốc phun sương hoặc ngậm để trị đau thắt ngực và bệnh mạch vành.

Cách 3: Kết hợp xạ hương, nha đam và bạch chỉ làm thành cao dán. Dán 2 miếng ở vùng đau trước tim và huyệt Tâm du, mỗi ngày 1 lần.

3. Bệnh viêm gan mạn và xơ gan thời kỳ đầu:

• Sử dụng dịch chích xạ hương 5% chích vào các huyệt Chương môn và Kỳ môn hai bên.
• Liệu trình - 1 lần/tuần, 2 ml/lần. Một liệu trình kéo dài 4 tuần.

4. Bệnh bạch điến phong:

• Sử dụng dịch chích xạ hương 0,4% chích vào vùng bị bệnh.
• Lượng dùng tùy theo kích thước vùng bệnh, mỗi tuần chích 2 lần. Một liệu trình kéo dài tối đa 3 tháng.

5. Thai chết lưu, nhau thai không ra:

• Bài thuốc Hương Quế Tán bao gồm xạ hương 0,15g và nhục quế 1,5g.
• Tán chung hai dược liệu thành bột mịn, chia thành 2 lần uống với nước nóng.

Bài thuốc từ xạ hương mang tính chất hỗ trợ điều trị

6 Lưu ý khi sử dụng xạ hương

Xạ hương là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền với nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và đạt được hiệu quả tốt nhất, bạn cần lưu ý những điều sau:

• Không dùng cho bệnh nhân âm hư thể trạng suy nhược và phụ nữ mang thai.
• Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền trước khi sử dụng nếu bạn đang điều trị bệnh bằng các loại thuốc hóa học.
• Nếu gặp bất kỳ phản ứng bất thường nào sau khi dùng xạ hương, bạn cần ngưng sử dụng và tìm kiếm sự tư vấn y tế.

Bạn nên tham khảo ý kiến của thầy thuốc trước khi dùng xạ hương

Xem thêm:

• 9 tác dụng của đẳng sâm đối với sức khỏe bạn nên biết
• Nhung hươu: tác dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng
• Kỷ tử là gì? Khám phá 7 tác dụng của kỷ tử trong y học, làm đẹp

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về những công dụng tuyệt vời của xạ hương. Nếu thấy bài viết này hữu ích, bạn hãy chia sẻ đến mọi người nhé!