Tinh thể canxi oxalat: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Canxi oxalat là muối của canxi hình thành trong cơ thể có thể dẫn đến những vấn đề về sỏi thận. Hãy cùng tìm hiểu về tinh thể canxi oxalat, nguyên nhân và cách phòng ngừa qua bài viết dưới đây nhé.

1 Tinh thể canxi oxalat là gì?

Canxi oxalat là muối được tạo ra từ sự kết hợp của axit oxalic với canxi xuất hiện trong đường tiết niệu, tồn tại ở dưới dạng tinh thể. Các tinh thể canxi oxalat là nguyên nhân phổ biến nhất của sỏi thận - các khối cứng của khoáng chất và các chất khác hình thành trong thận. 

Trường hợp xuất hiện quá nhiều oxalat hoặc quá ít nước tiểu có thể khiến canxi oxalat kết tinh và kết tụ lại với nhau thành sỏi. Những viên sỏi này có thể gây đau và khó chịu và dẫn đến các biến chứng như nhiễm trùng đường tiết niệu nếu không được điều trị kịp thời.

Canxi oxalat là muối được tạo ra từ sự kết hợp của axit oxalic với canxi trong đường tiết niệu

2 Nguồn gốc của tinh thể canxi oxalat

Oxalate tồn tại trong nhiều loại thực phẩm của chế độ ăn uống hàng ngày như các loại rau xanh, cây đại hoàng, quả hạnh, củ cải, socola, đậu bắp, khoai tây chiên, trà, dâu tây, quả mâm xôi,…

Khi tiêu thụ những thực phẩm chứa oxalat, đường tiêu hóa sẽ phân hủy và hấp thụ các chất dinh dưỡng. Trong những trường hợp bình thường, oxalat liên kết với canxi trong ruột và được bài tiết qua phân. Các chất thải còn sót lại hoặc oxalat dư thừa, không liên kết được sẽ được hấp thụ vào máu và bài tiết qua thận trong nước tiểu.

Canxi từ thực phẩm hoặc thực phẩm bổ sung cũng được tái hấp thu 98% vào máu để sử dụng trong cơ thể. Khoảng 2% được bài tiết qua nước tiểu. Tuy nhiên, lượng axit oxalic dư thừa có thể kết hợp với canxi để tạo thành các tinh thể canxi oxalat trong nước tiểu xảy ra khi:

• Có quá nhiều oxalate trong nước tiểu.
• Có quá nhiều canxi trong nước tiểu.
• Có quá ít canxi trong ruột để oxalat có thể liên kết.
• Lượng nước tiểu giảm, làm tăng nồng độ canxi và oxalat.

Lượng axit oxalic dư thừa kết hợp với canxi để tạo thành các tinh thể canxi oxalat trong nước tiểu

3 Nguyên nhân hình thành tinh thể canxi oxalat

Canxi oxalat có thể được thúc đẩy sự hình thành bằng cách tăng nồng độ canxi và oxalat và/hoặc giảm lượng nước tiểu trong những trường hợp như:

• Chế độ ăn uống gồm quá nhiều thực phẩm có chứa oxalate. Ngoài ra, chế độ ăn nhiều protein, natri và siro ngô có hàm lượng fructose cao cũng làm tăng bài tiết oxalate qua nước tiểu. 
• Mất nước: Thiếu nước có thể khiến canxi và oxalat cô đặc trong nước tiểu. Tình trạng này thường xảy ra khi uống quá ít nước khi tập thể dục hoặc đổ mồ hôi quá nhiều mà không cung cấp đủ nước. 
• Béo phì: Khi béo phì, chỉ số khối cơ thể (BMI) trên 30 làm tăng sản xuất oxalat trong gan và các hợp chất như uric acid. Từ đó thúc đẩy quá trình kết tinh canxi oxalat. 
• Bệnh viêm ruột (IBD) như bệnh Crohn và viêm loét đại tràng ngăn chặn sự hấp thụ chất béo. Tuy nhiên, canxi lại ưu tiên liên kết chất béo nên oxalat không liên kết được và bài tiết qua nước tiểu. 
• Cường cận giáp: Khi hormon tuyến cận giáp được sản xuất quá mức trong máu gây mất canxi. Tuy nhiên, canxi lại cần thiết để liên kết với oxalat và đào thải ra khỏi cơ thể nên khiến oxalat dư thừa.
• Phẫu thuật cắt dạ dày: Phẫu thuật này ảnh hưởng đến nồng độ canxi trong ruột, khiến cơ thể hấp thụ ít canxi hơn từ hệ tiêu hóa. Do đó, làm gia tăng nồng độ oxalat trong đường tiết niệu.
• Tăng oxalat niệu nguyên phát loại 1 (PH1) là một tình trạng rối loạn di truyền hiếm gặp làm tăng sản xuất oxalat trong gan lên đến 12 lần. Oxalat chủ yếu được đào thải qua thận nên bệnh tiến triển dẫn đến nồng độ oxalat huyết tương cao vượt quá ngưỡng bão hòa canxi oxalat.
• Bệnh Dent: Đây là một rối loạn di truyền hiếm gặp khác gây ra chứng protein niệu (protein cao trong nước tiểu). Do đó thúc đẩy bài tiết canxi và tăng canxi niệu (canxi trong nước tiểu cao). 

Béo phì là một nguyên nhân thúc đẩy quá trình kết tinh canxi oxalat

4 Các tác động của tinh thể canxi oxalat với sức khỏe

Sự hình thành sỏi thận từ tinh thể canxi oxalat

Oxalate là một chất tự nhiên có trong nhiều loại thực phẩm. Cơ thể tiêu thụ thức ăn để cung cấp năng lượng và dưỡng chất. Sau đó, các chất không được sử dụng được gọi là chất thải sẽ đi qua máu đến thận và được loại bỏ qua nước tiểu. 

Tuy nhiên, khi có quá nhiều chất thải trong quá ít chất lỏng, các tinh thể có thể bắt đầu hình thành. Những tinh thể này có thể dính lại với nhau và tạo thành một khối rắn (sỏi thận). 

Oxalate là một loại chất thải có thể hình thành tinh thể trong nước tiểu. Điều này xảy ra nếu trong nước tiểu có quá nhiều oxalate, quá ít chất lỏng và oxalate liên kết với canxi trong khi nước tiểu được thận tạo ra.

Các tinh thể canxi oxalat dính lại với nhau và tạo thành một khối sỏi thận

Ảnh hưởng của tinh thể oxalat lên sức khỏe tiết niệu

Sỏi thận có thể có kích thước từ nhỏ đến lớn với hình dạng khác nhau. Khi tinh thể tích tụ thành khối lớn hơn, chúng bắt đầu có thể gây đau hoặc tắc nghẽn đường tiết niệu. 

Các triệu chứng có thể khác nhau tùy theo kích thước và hình dạng của sỏi, nơi sỏi hình thành và cấu trúc cơ thể. Một số tinh thể cũng có thể tự đào thải qua đường tiết niệu ra khỏi cơ thể nhưng một số trường hợp nghiêm trọng gây ra những tác dụng không mong muốn cần nhận được sự tư vấn của bác sĩ.

Tinh thể kết tụ thành khối lớn gây đau hoặc tắc nghẽn đường tiết niệu

5 Triệu chứng khi bị sỏi canxi oxalat

Sỏi thận có thể không gây ra các triệu chứng cho đến khi chúng bắt đầu di chuyển qua đường tiết niệu. Các triệu chứng khi bị sỏi canxi oxalat trong nước tiểu gồm:

• Đau ở bên hông và lưng có thể dữ dội và có thể thành từng đợt.
• Nhu cầu đi tiểu gấp và/hoặc thường xuyên.
• Đau hoặc rát khi đi tiểu (tiểu khó).
• Xuất hiện máu trong nước tiểu, có thể có màu đỏ, hồng hoặc nâu.
• Nước tiểu đục, có mùi hôi.
• Buồn nôn và ói mửa.
• Sốt và ớn lạnh nếu bị nhiễm trùng.

Đau ở bên hông và lưng là một dấu hiệu khi có sỏi canxi oxalat trong nước tiểu

6 Cách điều trị khi bị sỏi canxi oxalat

Mục tiêu chính trong quá trình điều trị sỏi canxi oxalat là đào thải sỏi thận toàn bộ hoặc từng mảnh qua nước tiểu. Một số biện pháp có thể được áp dụng để điều trị sỏi canxi oxalat gồm:

Các biện pháp làm tan sỏi và tăng đào thải canxi oxalat 

Sỏi canxi oxalat nhỏ hơn 4mm có khả năng tự đào thải tốt. Để hỗ trợ quá trình đào thải, bạn có thể:

• Uống đủ từ 1,8 - 3,6 lít nước mỗi ngày làm tăng lượng và loãng nước tiểu để sỏi mới không hình thành. Khi uống uống đủ nước, nước tiểu thường trong hoặc gần trong.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID) không kê đơn (OTC) như Advil (ibuprofen) hoặc Aleve (naproxen) có thể giúp giảm đau và giảm viêm khi sỏi di chuyển. Nếu có máu trong nước tiểu, có thể thay thế sử dụng Tylenol (acetaminophen) vì không thúc đẩy chảy máu như NSAID.
• Thuốc chẹn alpha như Flomax (tamsulosin) được kê đơn giúp làm giãn cơ đường tiết niệu. Từ đó giúp đào thải sỏi nhanh và ít đau hơn. 

Uống đủ từ 1,8 - 3,6 lít nước mỗi ngày hỗ trợ đào thải sỏi dưới 4mm ra khỏi cơ thể

Phẫu thuật loại bỏ sỏi canxi oxalat 

Chỉ có 50% sỏi có kích thước từ 4 - 6mm có thể tự đào thải mà không cần can thiệp y khoa. Bất kỳ viên sỏi nào lớn hơn 6mm hầu như đều cần điều trị y khoa để giúp loại bỏ ra khỏi cơ thể. 

Một số phương pháp phẫu thuật giúp loại bỏ sỏi canxi oxalat gồm:

• Tán sỏi ngoài cơ thể bằng sóng xung kích (ESWL): Thủ thuật không xâm lấn này sử dụng sóng xung kích để phá vỡ sỏi, giúp sỏi dễ dàng được đào thải ra ngoài hơn.
• Nội soi niệu quản: Phương pháp được thực hiện bằng việc đưa một ống soi niệu quản vào niệu đạo để xác định vị trí sỏi, phá vỡ và loại bỏ các mảnh sỏi trong niệu quản hoặc trong thận. Thủ thuật ít xâm lấn này thường được tiến hành với thuốc an thần nhẹ.
• Phẫu thuật tán sỏi thận qua da (PCNL): Phương pháp này ít xâm lấn, được gây mê toàn thân bằng cách tiêm thuốc nhuộm vào thận để xác định vị trí sỏi. Sau đó rạch một đường nhỏ ở bên hông hoặc lưng để phá vỡ và lấy sỏi ra.
• Phẫu thuật loại bỏ sỏi nội soi: Đây cũng là phẫu thuật ít xâm lấn được thực hiện bằng cách rạch vết nhỏ để đưa ống soi sợi quang hẹp và các dụng cụ phẫu thuật chuyên dụng tiến hành loại bỏ sỏi.

Nội soi niệu quản là một phương pháp phẫu thuật giúp loại bỏ sỏi canxi oxalat 

7 Một số lưu ý trong quá trình điều trị

Giảm đau trong quá trình điều trị

Ngay cả sau khi sỏi đã được đào thải ra ngoài, người bệnh vẫn có thể bị đau trong nhiều ngày. Tuy nhiên, khi xây dựng chế độ nghỉ ngơi, bù nước và sử dụng thuốc giảm đau hợp lý, hầu hết mọi người sẽ hồi phục nhanh chóng.

Mặt khác, nếu thực hiện phẫu thuật để lấy sỏi thận, thời gian phục hồi có thể lâu hơn. Trong thời gian này, các biện pháp có thể giúp giảm đau và tăng tốc độ phục hồi như:

• Uống đủ nước để nước tiểu có màu vàng nhạt.
• Nghỉ ngơi và tăng dần mức độ hoạt động. Nếu nước tiểu có màu máu, hãy đợi cho đến khi không còn màu hồng nữa trước khi hoạt động mạnh.
• Liệu pháp nhiệt: Đắp túi chườm nóng hoặc ngâm mình trong bồn nước ấm (khi vết mổ đã lành hẳn) cũng có thể giúp giảm đau.
• Thuốc giảm đau đường uống như diclofenac, acetaminophen,...

Xây dựng chế độ nghỉ ngơi và hoạt động hợp lý giúp tăng tốc độ phục hồi sau phẫu thuật

Kiểm soát chế độ ăn trong quá trình điều trị

Vì chế độ ăn uống là yếu tố chính góp phần gây ra sỏi canxi oxalat. Do đó, nên việc tránh các thực phẩm giàu oxalat có thể giúp hạn chế sỏi tái phát. 

Một số loại thực phẩm nên tránh hoàn toàn gồm:

• Cải cầu vồng.
• Đại hoàng.
• Rau chân vịt.
• Quả khế.

Và một vài thực phẩm cần hạn chế tiêu thụ như:

• Quả bơ.
• Củ cải đường.
• Socola, ca cao.
• Bột ngô xay.
• Rau diếp xoăn.
• Quả sung.
• Một số loại đậu như đậu hải quân, đậu bắp, đậu phộng, đậu nành,...
• Khoai tây, khoai lang.
• Nước ép rau quả.

Thay vì ăn sống, luộc là cách hiệu quả nhất để bạn có thể tiêu thụ thực phẩm chứa oxalat, giúp giảm hàm lượng oxalate trong rau tới 50%. Hấp cũng là phương pháp tốt nhưng kém hiệu quả hơn nhiều.

Chuyên gia cũng khuyên dùng chế độ ăn DASH (phương pháp ăn kiêng để ngăn ngừa tăng huyết áp) khi mắc sỏi thận. Một nghiên cứu năm 2014 phát hiện ra rằng chế độ ăn DASH làm giảm tình trạng quá bão hòa canxi và oxalat trong thận, có lợi cho những người bị sỏi canxi oxalat.

Tránh tiêu thụ các thực phẩm giàu oxalat giúp hạn chế sỏi tái phát

Khả năng tái phát lại 

Sỏi canxi là loại dễ tái phát nhất là do các tình trạng bệnh lý tiềm ẩn. Tuy nhiên, một số trong đó có thể thay đổi được như chế độ ăn uống, tình trạng mất nước và béo phì.

Để giảm nguy cơ tái phát, bác sĩ sẽ muốn kiểm soát các tình trạng bệnh lý có thể là nguyên nhân gây ra sỏi như:

• Điều trị bệnh viêm ruột bằng các loại thuốc như methotrexate, Rinvoq (upadacitinib) và Zeposia (ozanimod).
• Điều trị cường cận giáp bằng phẫu thuật cắt tuyến cận giáp.
• Sử dụng thuốc lợi tiểu thiazide, allopurinol và các chất bổ sung canxi citrate giúp ngăn ngừa sỏi canxi tái phát.

Sỏi canxi dễ tái phát, chủ yếu do các bệnh lý tiềm ẩn

8 Biện pháp phòng ngừa sự tạo thành tinh thể canxi oxalat

Để phòng ngừa sự tạo thành tinh thể canxi oxalat, bạn có thể thực hiện các biện pháp phòng ngừa như:

• Uống đủ nước, hơn 12 cốc nước mỗi ngày giúp nước tiểu ít cô đặc hơn với các chất thải. Hạn chế sử dụng soda hoặc cà phê/trà. 
• Khi tập thể dục hoặc trời nóng, bạn nên uống nhiều nước hơn. 
• Ăn nhiều trái cây và rau quả giúp nước tiểu ít axit hơn. Khi nước tiểu ít axit hơn, sỏi có thể ít có khả năng hình thành hơn. 
• Giảm lượng muối dư thừa trong chế độ ăn uống bằng cách hạn chế tiêu thụ khoai tây chiên, thịt xông khói, súp đóng hộp và thậm chí cả đồ uống điện giải.
• Cố gắng đạt cân nặng bình thường nếu bạn thừa cân và xây dựng chế độ ăn kiêng phù hợp để giảm nguy cơ sỏi thận.
• Tiêu thụ các sản phẩm từ sữa có canxi giúp ngăn ngừa sỏi vì canxi liên kết với oxalat trước khi chúng đi vào thận. 

Cố gắng đạt cân nặng bình thường nếu thừa cân và có chế độ ăn phù hợp để giảm nguy cơ sỏi thận

Xem thêm:

• 14 cách phòng ngừa sỏi thận hiệu quả giúp bạn khỏe mạnh
• Sỏi thận nên ăn gì và kiêng ăn gì? Lưu ý về chế độ ăn cho người bệnh
• Cảnh báo 8 dấu hiệu sỏi thận có thể bạn chưa biết

Hy vọng bài viết đã cung cấp cho bạn những thông tin về tinh thể canxi oxalat, nguyên nhân hình thành canxi oxalat gây sỏi thận để có thể có các biện pháp ngăn ngừa hiệu quả. Hãy chia sẻ bài viết này đến mọi người nếu bạn thấy hữu ích nhé!