Quả la hán có tác dụng gì? 11 công dụng và cách sử dụng quả la hán

Quả la hán từ lâu đã được sử dụng phổ biến trong Đông y và chế biến thành nhiều món ăn, thức uống nhờ vị ngọt tự nhiên nhưng hầu như không chứa calo, không làm tăng đường huyết. Ngày nay, loại quả này ngày càng được ưa chuộng nhờ những lợi ích vượt trội cho sức khỏe, từ hỗ trợ kiểm soát đường huyết, giảm viêm đến thanh nhiệt, giải độc cơ thể. Hãy cùng khám phá chi tiết các tác dụng tuyệt vời của quả la hán qua bài viết dưới đây nhé!

1 Giới thiệu chung về quả la hán

Tên gọi khác: quả mộc miết, quả la hán, giải khổ qua

Tên khoa học: Momordica grosvenori Swingle

Họ thực vật: Thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae).

Đặc điểm thực vật :

• La hán quả là một loại cây thân leo lâu năm, có những đặc điểm nhận dạng nổi bật sau:
• Thân cây: Mềm, leo bám bằng tua cuốn, có thể dài từ 1 – 3 mét.
• Lá: Hình trái tim, đầu lá nhọn, dài 10 – 20 cm, rộng 3,5 – 12 cm. Lá rụng theo mùa.
• Hoa: Mọc thành chùm, mỗi chùm có 2 – 3 hoa, cuống dài 3 – 5 cm. Cánh hoa mỏng, màu vàng nhạt.
• Quả: Hình cầu hoặc hơi thuôn dài, vỏ mỏng, khi chín có màu nâu sẫm.

Quả la hán có tên khoa học: Momordica grosvenori Swingle thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae).

Bộ phận sử dụng: Quả la hán là bộ phận được thu hái và sử dụng phổ biến để làm dược liệu.

Nguồn gốc: Cây la hán có xuất xứ từ khu vực phía Bắc Thái Lan và Nam Trung Quốc.

Tình trạng phát triển: Trước đây, la hán quả chủ yếu mọc hoang. Hiện nay, nhờ giá trị kinh tế cao, cây được nhân giống và trồng rộng rãi, không chỉ để làm thuốc mà còn dùng trong chế biến thực phẩm.

Thành phần hóa học:

Quả la hán chứa nhiều dưỡng chất có lợi cho sức khỏe, bao gồm :

• Vitamin C – giúp tăng cường miễn dịch, chống oxy hóa.
• Sắt – quan trọng cho việc tạo máu, ngăn ngừa thiếu máu.
• Kẽm – hỗ trợ tăng cường miễn dịch và lành vết thương.
• Mangan – cần thiết cho sự chuyển hóa và phát triển xương.
• Đường tự nhiên (glucose) – giúp tạo vị ngọt thanh mà không làm tăng đường huyết.
• Niken, Thiếc – cùng nhiều nguyên tố vi lượng quan trọng khác hỗ trợ sức khỏe tổng thể.

2 Quả la hán có tác dụng theo Y học cổ truyền

Quả la hán (Siraitia grosvenorii) từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền Trung Quốc (TCM) nhờ giá trị dược liệu cao. Đây cũng là một trong những vị thuốc quý đầu tiên được chính phủ Trung Quốc công nhận về mối liên hệ giữa y học và thực phẩm .

Theo y học cổ truyền:

• Tính vị: Tính mát, vị ngọt.
• Quy kinh: Phế và đại tràng.

Công dụng chính:

• Thanh nhiệt, tiêu đờm, làm dịu cổ họng.
• Giúp thông họng, cải thiện khản tiếng.
• Làm ẩm ruột, hỗ trợ nhuận tràng.
• Điều trị ho khan do nhiệt phế, viêm họng, mất tiếng, táo bón do ruột khô.

Cách thu hoạch và sử dụng:

• Quả la hán thường được thu hoạch vào mùa thu, khi chuyển từ màu xanh nhạt sang xanh đậm.
• Sau khi hái, quả được sấy khô ở nhiệt độ thấp để bảo toàn hoạt chất.
• Liều dùng thông thường: 9 – 15g/ngày.

Kết hợp với các dược liệu khác

Trong Đông y, quả la hán thường được sử dụng cùng nhiều loại thảo dược để tăng hiệu quả điều trị, bao gồm:

• Vỏ quýt (Chenpi) – hỗ trợ tiêu hóa, giảm ho.
• Hoa cúc (Chrysanthemum) – thanh nhiệt, làm dịu thần kinh.
• Rễ cam thảo (Glycyrrhiza uralensis) – điều hòa khí huyết, bổ phế.
• Rễ cát cánh (Platycodon grandiflorus) – tiêu đờm, giảm ho.
• Hạt mồng gà (Sterculia lychnophora) – trị khản tiếng, viêm họng.
• Cỏ bạc hà dại, hoa kim ngân, đại mạch, quả nhàu, lê Pyrus pyrifolia – giúp thanh nhiệt, hỗ trợ giải độc.

Những dược liệu này thường được kết hợp để pha trà chữa viêm họng, khản tiếng do thức khuya hoặc nói nhiều.

Quả la hán có tính mát, vị ngọt, quy vào kinh Phế và đại tràng

3 Các tác dụng của quả la hán trong Y học hiện đại

Quả la hán (Siraitia grosvenorii) không chỉ là một chất tạo ngọt tự nhiên mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhờ đặc tính chống oxy hóa, kháng viêm và hỗ trợ kiểm soát đường huyết. Dưới đây là những công dụng nổi bật của loại quả này.

Hỗ trợ giảm cân

Quả la hán là lựa chọn lý tưởng cho người muốn kiểm soát cân nặng vì :

• Không chứa calo, carbohydrate hay chất béo – giúp giảm lượng calo tiêu thụ hàng ngày.
• Thay thế đường thông thường – giảm nguy cơ tích tụ mỡ thừa và tăng cân.
• Ứng dụng linh hoạt – có thể dùng để làm ngọt cà phê, trà, yến mạch, sữa chua hoặc các món tráng miệng ít calo.

Quả la hán không chứa calo, carbohydrate hay chất béo – giúp giảm lượng calo tiêu thụ hàng ngày

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Quả la hán không làm tăng đường huyết, phù hợp cho người mắc bệnh tiểu đường. Chỉ số đường huyết (GI) thấp, giúp kiểm soát glucose trong máu tốt hơn .

Lưu ý: Khi mua sản phẩm chiết xuất từ quả la hán, nên kiểm tra nhãn thành phần để tránh các chất phụ gia hoặc đường ẩn có thể ảnh hưởng đến độ nhạy insulin.

Quả la hán không làm tăng đường huyết, phù hợp cho người mắc bệnh tiểu đường

Kháng viêm

Mogrosides trong quả la hán có đặc tính chống viêm mạnh giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do, giảm viêm mãn tính .

Hỗ trợ giảm nguy cơ mắc các bệnh:

• Tim mạch.
• Ung thư.
• Tiểu đường.
• Viêm khớp.
• Rối loạn tiêu hóa (viêm đại tràng, bệnh Crohn, hội chứng ruột kích thích - IBS).

Mogrosides trong quả la hán có đặc tính chống viêm mạnh giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do, giảm viêm mãn tính

Chống oxy hóa

Quả la hán chứa nhiều chất chống oxy hóa mạnh như :

• Mogrosides – trung hòa gốc tự do, bảo vệ tế bào.
• Polysaccharides – tăng cường chức năng miễn dịch, bảo vệ thần kinh.
• Vitamin C – thúc đẩy sản xuất collagen, làm đẹp da.

Nghiên cứu cho thấy:

• Mogrosides giúp tăng hoạt động của enzym chống oxy hóa (glutathione peroxidase, superoxide dismutase) ở chuột béo phì.
• Giảm tổn thương DNA do stress oxy hóa – một trong những nguyên nhân gây lão hóa và bệnh mãn tính.
• Hỗ trợ bảo vệ tế bào thần kinh, có lợi cho trí nhớ và hệ thần kinh.

Ngăn ngừa ung thư

Nghiên cứu năm 2016 cho thấy chiết xuất quả la hán có thể ức chế sự phát triển của ung thư đại trực tràng và ung thư họng .

Mogrosides giúp giảm tổn thương DNA, một yếu tố quan trọng trong sự hình thành tế bào ung thư. Tiềm năng ứng dụng trong thực phẩm chức năng hỗ trợ điều trị ung thư.

Kháng khuẩn

Siraitiflavandiol, một hợp chất có trong quả la hán, đã được chứng minh có khả năng kháng khuẩn mạnh đối với một số vi khuẩn miệng gây sâu răng và viêm nướu như :

• Streptococcus mutans – nguyên nhân chính gây sâu răng.
• Porphyromonas gingivalis – vi khuẩn liên quan đến viêm nha chu.
• Candida albicans – nấm men có thể gây nhiễm trùng miệng.

Cơ chế kháng khuẩn:

• Ức chế enzyme glucosyltransferase, làm giảm khả năng vi khuẩn bám vào răng và hình thành mảng bám.
• Hạn chế sự phát triển của vi khuẩn có hại trong khoang miệng.

Điều này giúp quả la hán trở thành một thành phần tiềm năng trong các sản phẩm chăm sóc răng miệng tự nhiên.

Cải thiện cho hệ vi sinh vật đường ruột

Mogrosides trong quả la hán có thể hoạt động như prebiotic giúp nuôi dưỡng vi khuẩn có lợi trong đường ruột.
Một nghiên cứu cho thấy mogroside V có thể thúc đẩy sự phát triển của :

• Bifidobacterium và Lactobacillus – lợi khuẩn giúp tiêu hóa tốt và tăng cường miễn dịch.
• Giảm thiểu vi khuẩn có hại như Clostridium XIVa – vi khuẩn liên quan đến rối loạn tiêu hóa.

Lợi ích của prebiotic từ quả la hán:

• Tăng sản xuất axit béo chuỗi ngắn (SCFAs) như acetate, propionate, butyrate – giúp bảo vệ đại tràng, giảm viêm và cân bằng đường ruột.
• Hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa, giảm viêm ruột và tăng cường hệ miễn dịch đường ruột.

Dù có tiềm năng lớn, nhưng cần thêm nghiên cứu lâm sàng để xác nhận tác dụng trên con người.

Mogrosides trong quả la hán có thể hoạt động như prebiotic giúp nuôi dưỡng vi khuẩn có lợi trong đường ruột

Giảm ho, tiêu đờm

Trong y học cổ truyền Trung Quốc, quả la hán được dùng để giảm ho, làm dịu họng và hỗ trợ điều trị hen suyễn .

Mogroside V giúp:

• Giảm viêm đường hô hấp, giảm phản ứng quá mức của phổi.
• Ức chế sự biểu hiện của các chất gây viêm như interleukin-1β, IL-6 và TNF-α – giúp làm dịu triệu chứng ho.
• Tăng bài tiết chất nhầy bảo vệ họng, giúp giảm khô rát và khó chịu.
• Flavonoid và polysaccharide trong quả la hán cũng có tác dụng kháng viêm, giảm ho và hỗ trợ miễn dịch, giúp chống lại nhiễm trùng đường hô hấp.

Trong y học cổ truyền Trung Quốc, quả la hán được dùng để giảm ho, làm dịu họng và hỗ trợ điều trị hen suyễn

Giảm mệt mỏi

Chiết xuất từ quả la hán giúp giảm mệt mỏi bằng cách :

• Tăng dự trữ glycogen ở gan và cơ bắp, cải thiện sức bền.
• Tăng cường chuyển hóa năng lượng, giúp cơ thể bền bỉ hơn trong hoạt động thể chất.
• Tăng mức testosterone, hỗ trợ phục hồi cơ thể sau vận động.

Điều này có thể mang lại lợi ích cho những người thường xuyên tập luyện hoặc bị căng thẳng, suy nhược.

Chiết xuất từ quả la hán giúp giảm mệt mỏi bằng cách tăng cường chuyển hóa năng lượng, dự trữ glycogen ở gan và cơ bắp

Bảo vệ gan

Mogrosides có tác dụng bảo vệ gan khỏi tổn thương do stress oxy hóa và viêm mãn tính .

Nghiên cứu cho thấy chiết xuất quả la hán giúp:

• Giải độc gan, giảm gánh nặng cho gan trong quá trình xử lý chất độc.
• Ức chế xơ hóa gan, ngăn chặn sự hình thành sẹo xơ trong gan.
• Tăng cường tái tạo tế bào gan, giúp phục hồi chức năng gan.
• Những tác dụng này có thể giúp giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ, viêm gan và xơ gan.

Ngăn ngừa táo bón

Quả la hán từ lâu đã được dùng như một phương pháp tự nhiên để làm ẩm ruột và giảm táo bón .

Chiết xuất từ quả la hán giúp:

• Tăng nhu động ruột, thúc đẩy sự di chuyển của phân.
• Tăng tiết dịch nhầy ruột, giúp làm mềm phân và dễ đào thải hơn.
• Cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.

Những người bị táo bón mãn tính hoặc tiêu hóa kém có thể cân nhắc bổ sung quả la hán vào chế độ ăn.

4 Sử dụng quả la hán mỗi ngày có tốt không?

Nên sử dụng bao nhiêu quả la hán mỗi ngày?

Quả la hán thường được sử dụng dưới dạng nấu nước uống hoặc sắc thuốc, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe. Tuy nhiên, liều lượng sử dụng hợp lý sẽ giúp tối ưu hiệu quả mà không gây tác dụng phụ .

Liều Dùng Thông Thường: 9 – 15g quả la hán khô/ngày (tương đương 1/2 – 1 quả) là liều lượng phổ biến được khuyến nghị.

Điều Chỉnh Liều Lượng Theo Nhu Cầu:

• Dùng làm nước giải khát hàng ngày: ½ – 1 quả, nấu với 1 – 2 lít nước, có thể uống thay nước lọc.
• Hỗ trợ giảm ho, tiêu đờm, đau họng: 1 quả/ngày, kết hợp với cam thảo hoặc gừng.
• Hỗ trợ tiêu hóa, nhuận tràng: 1 quả/ngày, kết hợp với các loại thảo dược hỗ trợ tiêu hóa như táo tàu, kỷ tử.
• Người bị tiểu đường, muốn giảm tiêu thụ đường: Có thể dùng thường xuyên để thay thế đường trong chế độ ăn.

Lưu ý:

• Nếu bạn có bệnh lý nền hoặc đang sử dụng thuốc, nên tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi dùng.
• Không nên lạm dụng quá nhiều, vì quả la hán có tính mát, có thể gây lạnh bụng hoặc tiêu chảy nếu dùng quá mức.

Quả la hán thường được sử dụng dưới dạng nấu nước uống hoặc sắc thuốc, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe

Tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng

Quả la hán (Monk fruit) được đánh giá là an toàn cho hầu hết mọi người, bao gồm phụ nữ mang thai và trẻ em. Hiện tại, chưa có tác dụng phụ nào được ghi nhận từ việc sử dụng chiết xuất hoặc các sản phẩm từ quả la hán .

Độ an toàn theo nghiên cứu:

Được công nhận là an toàn (GRAS) bởi FDA: Quả la hán đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) xếp vào danh sách "Generally Recognized as Safe" (GRAS) – có nghĩa là an toàn khi tiêu thụ trong chế độ ăn uống.

Thử nghiệm trên động vật không cho thấy độc tính: Nghiên cứu trên động vật khi tiêu thụ liều cao chiết xuất quả la hán không gây tác dụng phụ hoặc độc tính.

Chưa có nghiên cứu dài hạn trên người:

Mặc dù không có báo cáo về tác dụng phụ nghiêm trọng, nhưng vì quả la hán là một loại thực phẩm tương đối mới trong chế độ ăn hiện đại, chưa có nghiên cứu nào xác nhận tác động lâu dài của nó trên con người.

Dị ứng với quả la hán rất hiếm, nhưng không thể loại trừ hoàn toàn. Quả la hán thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae), cùng với bí đỏ, bí ngòi, dưa hấu, dưa chuột, vì vậy những người dị ứng với các loại bí này có nguy cơ dị ứng cao hơn với quả la hán.

Triệu chứng dị ứng có thể bao gồm:

• Nổi mề đay, phát ban.
• Khó thở, khò khè.
• Chóng mặt, mạch đập nhanh hoặc yếu.
• Sưng lưỡi, đau bụng, buồn nôn hoặc nôn mửa.

5 Hướng dẫn sử dụng quả la hán an toàn, hiệu quả

Quả la hán là một loại thực phẩm có nhiều lợi ích sức khỏe, thường được sử dụng dưới dạng quả khô, trà hoặc chất tạo ngọt. Để sử dụng hiệu quả, cần biết cách bảo quản, chế biến và lựa chọn sản phẩm phù hợp .

Bảo quản và nguồn cung cấp

Quả la hán tươi có thời gian bảo quản rất ngắn, vì vậy hầu hết sản phẩm trên thị trường đều ở dạng quả khô hoặc chiết xuất. Có thể tìm mua tại các cửa hàng tạp hóa châu Á, hiệu thuốc đông y hoặc nhà cung cấp dược liệu và y học cổ truyền Trung Quốc.

Cách sử dụng quả la hán

Quả la hán có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, phổ biến nhất là nấu nước uống, dùng một phần hoặc một quả la hán khô đun với nước, có thể kết hợp với cam thảo hoặc táo đỏ.

Ngoài ra, quả la hán còn được sử dụng như một chất tạo ngọt tự nhiên nhờ chứa mogroside, một hợp chất tạo ngọt mạnh hơn đường từ 150 đến 300 lần nhưng không làm tăng đường huyết.

Chất tạo ngọt từ quả la hán có thể dùng trong trà, cà phê, nước chanh, sinh tố, nước ép trái cây, nước sốt, gia vị salad, sữa chua, kem, bột yến mạch, bánh mousse và các loại topping.

Tuy nhiên, chất tạo ngọt từ quả la hán không phù hợp để làm bánh nướng, vì đường có vai trò tạo kết cấu và độ xốp, trong khi chất tạo ngọt từ quả la hán không có đặc tính này.

Quả la hán có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, phổ biến nhất là nấu nước uống

Giá thành và tính phổ biến

Do quy trình trồng trọt và chế biến phức tạp, sản phẩm từ quả la hán có giá thành cao hơn so với các chất tạo ngọt khác. Ở Mỹ và nhiều nước phương Tây, sản phẩm này không phổ biến bằng stevia hay erythritol do chi phí sản xuất và nguồn cung hạn chế.

6 Lưu ý khi sử dụng quả la hán

Mặc dù chiết xuất quả la hán đã được công nhận là an toàn và được sử dụng rộng rãi như một chất tạo ngọt tự nhiên, nhưng vẫn có một số điểm cần cân nhắc trước khi sử dụng .

Mức độ nghiên cứu và đánh giá an toàn

Chiết xuất quả la hán chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng như một số chất tạo ngọt thay thế khác. Tuy nhiên, theo Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), loại chất tạo ngọt này được xếp vào danh sách "được công nhận là an toàn" (GRAS) và không có báo cáo đáng kể về tác dụng phụ.

Không giống như các loại cồn đường như sorbitol hay mannitol, vốn có thể gây đầy hơi, đau bụng và tiêu chảy ở một số người, chiết xuất từ quả la hán dường như không gây ra những vấn đề tiêu hóa này.

Cảnh báo về sản phẩm thương mại chứa quả la hán

Mặc dù quả la hán tự nhiên đã được sử dụng trong y học cổ truyền Trung Quốc hàng trăm năm mà không có báo cáo về tác hại, nhưng các sản phẩm thương mại từ quả la hán có thể chứa các thành phần khác, đáng chú ý là erythritol.

Một nghiên cứu công bố vào tháng 2 năm 2023 trên tạp chí Nature cảnh báo rằng nồng độ erythritol cao trong máu có thể làm tăng gần gấp đôi nguy cơ đau tim hoặc đột quỵ, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch hoặc tiểu đường. Do đó, nếu bạn sử dụng chất tạo ngọt từ quả la hán, hãy kiểm tra thành phần sản phẩm để đảm bảo nó không chứa erythritol hoặc các loại cồn đường khác.

Sử dụng hợp lý

Chiết xuất quả la hán có thể là một lựa chọn lành mạnh để thay thế đường, giúp giảm lượng calo tiêu thụ mà vẫn mang lại vị ngọt tự nhiên. Tuy nhiên, đây không phải là một “thần dược” giúp cải thiện sức khỏe.

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, điều quan trọng là không nên lạm dụng bất kỳ chất tạo ngọt nào, kể cả từ nguồn tự nhiên. Các chuyên gia khuyên rằng: "Hãy ưu tiên uống nước lọc hoặc trà, đồng thời tăng cường tiêu thụ thực phẩm tự nhiên ít đường. Theo thời gian, vị giác của bạn sẽ thích nghi và bạn có thể không còn cảm thấy cần sử dụng nhiều chất tạo ngọt nữa."

Xem thêm:

• 14 tác dụng của cây đinh hương đối với sức khỏe bạn nên biết
• 8 Lợi ích của cây kim tiền đối với sức khoẻ bạn nên biết

Hy vọng bài viết đã cung cấp thêm cho bạn những thông tin về quả la hán và công dụng của chúng đối với sức khỏe. Nếu thấy bài viết hay và hữu ích, hãy chia sẻ cho người thân và bạn bè của mình nhé!