Ở lâu ngoài trời nắng nóng tác hại thế nào? 6 tai biến do trời nắng nóng và cách xử trí

BS.CKII Nguyễn Viết Hậu, Trưởng Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM tư vấn: Cảm nắng là từ gọi chung trong dân gian đối với tất cả các bệnh lý do thời tiết nắng nóng gây ra.

Đối với cơ thể người, nhiệt độ thích nghi nhất là khoảng 25 độ C. Trong khoảng từ 20 độ C đến 30 độ C, cơ thể điều chỉnh thích nghi tốt là nhờ có hệ thống điều hòa thân nhiệt có trung tâm nằm ở vùng dưới đồi thị hoạt động cùng với các bộ phận khác (như da, các tuyến mồ hôi và các mạch máu) làm nóng và làm lạnh cơ thể.

Trung tâm này có chức năng giúp chúng ta thích nghi được với bất kỳ nhiệt độ nào, nhưng đến một ngưỡng nhiệt độ lạnh quá hay nóng quá cơ thể không thể điều chỉnh kịp do vượt quá khả năng hoạt động của trung tâm này.

Da có vai trò rất quan trọng trong điều hòa thân nhiệt vì lớp giữa của da (hay trung bì) tích lũy phần lớn nước của cơ thể. Khả năng điều chỉnh với sự thay đổi nhiệt độ cũng kém đi ở trẻ nhỏ (70 tuổi) hay người có nhiều bệnh lý đi kèm.

Với thời tiết nắng nóng mùa hè, mọi người thường gặp phải những tai biến dưới đây.

1. Phù do nhiệt

Triệu chứng xuất hiện khi chúng ta thay đổi môi trường như đi du lịch đến nơi có thời tiết nắng nóng hơn nhiều so với nơi ở thường ngày, ở trong phòng máy lạnh lâu và đột ngột di chuyển ra môi trường nắng nóng.

Biểu hiện của bệnh là phù ở phần thấp cơ thể như ở mắt cá, bàn chân. Nguyên nhân là do mạch máu giãn ra để thải nhiệt, gây ra phù.

Sau khi cơ thể thích nghi trong thời gian vài giờ hay một vài ngày thì triệu chứng sẽ mất đi. Nếu triệu chứng không mất đi, chúng ta có thể kê cao chân khi ngủ để mạch máu lưu thông bình thường. Ở mức độ này chúng ta không cần dùng thuốc.

Có nhiều người uống thuốc lợi tiểu để giảm phù, điều này không có lợi mà còn gây hại thêm cho cơ thể vì làm tăng tình trạng mất nước của cơ thể. Vì về cơ bản, thời tiết nắng nóng làm cơ thể mất nước, mà chúng ta lại dùng thuốc lợi tiểu thì sẽ làm cơ thể mất nước nhiều hơn.

2. Phát ban do nhiệt

Nguyên nhân là do tại những vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hay nhiệt độ cao bên ngoài, các tuyến mồ hôi của da bị tắc và mồ hôi tiết ra không tới được bề mặt da để bay hơi, gây ra viêm da. Thường có biểu hiện là rất nhiều những nốt nhỏ nổi trên mặt da, màu đỏ, gây cảm giác như kim châm hay ngứa ở da.

Sau một thời gian sẽ phục hồi, không cần điều trị đặc hiệu. Nếu bị ngứa nhiều có thể dùng các loại thuốc chống dị ứng thông thường, hạn chế tiếp xúc với ánh nắng; sau đó cơ thể sẽ tự điều chỉnh và các triệu chứng sẽ biến mất.

Ở đây, chúng ta cần phân biệt với bỏng. Bỏng là do chúng ta tiếp xúc ánh nắng lâu hơn: các vùng da bị đỏ, sưng rộp, đau.

3. Chuột rút do nhiệt

Bệnh thường xuất hiện ở những người lao động nặng hay những vận động viên phải tập luyện với cường độ cao. Trong khi cơ thể đang vận động và sinh nhiệt, gặp nhiệt độ môi trường cao sẽ dễ gây ra chuột rút do nhiệt.

Với các biểu hiện là đau ở các cơ của thành bụng, đặc biệt ở các bắp đùi, cẳng chân. Các triệu chứng đau xuất hiện là do khi hoạt động nặng, các cơ phải làm việc liên tục đi kèm cơ thể bị mất nước và muối qua mồ hôi quá nhiều, dẫn đến tình trạng co thắt cơ.

Có thể sử dụng các loại thuốc giảm đau thông thường, nghỉ ngơi, di chuyển đến nơi thoáng mát, bù nước có muối khoáng. Trong trường hợp chuột rút do nhiệt không sử dụng nước lọc vì không thể đáp ứng nhu cầu mất muối và nước của cơ thể.

Nước có muối khoáng chẳng hạn như các dung dịch nước điện giải trị tiêu chảy, nước chanh có pha muối, đường... Sau khi nghỉ ngơi, bù nước các triệu chứng sẽ tự giới hạn và sẽ biến mất.

4. Ngất xỉu do nhiệt

Thường gặp ở những người đi du lịch trong mùa hè, phải đi ngoài nắng, leo núi, di chuyển nhiều, tập quân sự... từ đó gây ra tình trạng mất muối và nước.

Đến một giai đoạn nào đó việc mất muối và nước quá nhiều, nếu không bổ sung kịp thời sẽ làm cho khối lượng nước trong lòng mạch máu sụt giảm, tụt huyết áp, đặc biệt ở tư thế đứng làm giảm lưu lượng máu đi lên não gây ngất xỉu.

Thường kèm theo các triệu chứng khác như: trí tuệ lẫn lộn, nước tiểu sẫm màu, chóng mặt, hoa mắt, đau đầu, buồn nôn, nôn, tiêu chảy...

 Vai trò sơ cứu trong trường hợp này rất quan trọng, với các việc cần làm cho người bị ngất xỉu như:

• Nằm đầu thấp
• Di chuyển đến vùng có không khí thoáng mát
• Nới rộng áo quần
• Bù nước có muối khoáng
• Theo dõi khoảng 30 phút, nếu ổn định thì không cần phải đến bệnh viện.

5. Kiệt sức do nhiệt

Nguyên nhân chủ yếu là do tình trạng mất muối và nước kéo dài hơn so với các tình huống trên. Nạn nhân tiết mồ hôi rất nhiều, có cảm giác ớn lạnh, da lạnh và ẩm ướt, mạch nhanh, đau đầu, chóng mặt, buồn nôn, nôn ói, chuột rút, mệt mỏi, ngất xỉu...

Tình trạng này nếu sơ cứu kịp thời cần:

- Ngưng các hoạt động lúc đó

- Chuyển sang nơi thoáng mát thì cơ thể sẽ phục hồi hoàn toàn.

Nếu vẫn tiếp tục hoạt động hay không thể di chuyển qua môi trường khác thì sẽ gây ra hiện tượng đột quỵ do nhiệt. Tai biến này là thể bệnh nặng nhất của các bệnh lý do tăng nhiệt độ gây ra.

Sơ cứu người bị kiệt sức do nhiệt giống như đã nói ở trên, nhưng phải theo dõi kỹ lưỡng hơn.

Ngoài ra, người dân có thể dùng các loại khăn lạnh chườm vào các vùng trên cơ thể có nhiều mạch máu như trán, lưng, nách, bẹn... để hấp thu nhiệt nhanh, giúp cơ thể thải nhiệt nhanh hơn, cố gắng cho người bị nạn uống càng nhiều nước càng tốt.

Trong vòng từ 30 phút đến 1 giờ mà triệu chứng không được cải thiện (đau đầu, nôn ói, chóng mặt nhiều hơn...) thì nên đưa đến bệnh viện.

6. Đột quỵ do nhiệt

Đột quỵ do nhiệt là tình trạng xảy ra khi cơ thể bị quá nóng, thường là hậu quả do ở lâu hay tập thể lực căng thẳng ở nơi có nhiệt độ cao.

Nguyên nhân là do bị mất muối và nước kéo dài đi kèm với hoạt động quá tải của trung tâm điều hòa thân nhiệt. Là hình thái nặng nhất của các tai biến do nhiệt, xảy ra khi thân nhiệt lên tới 40 độ C hay cao hơn.

Đột quỵ do nhiệt có tỷ lệ tử vong tương đương với đột quỵ do tim hay đột quỵ do não. Tăng thân nhiệt kéo dài sẽ gây tổn thương cho hệ tim mạch, hô hấp, gan, thận và đặc biệt là hệ thần kinh với các triệu chứng như: đau đầu, chóng mặt, buồn ói, lơ mơ, rối loạn tri giác, co giật và thậm chí hôn mê.

Khi thấy có triệu chứng của đột quỵ do nhiệt thì phải sơ cứu tạm thời bằng cách:

• Cho người bị nạn nằm đầu thấp
• Di chuyển ra khỏi vùng có nhiệt độ cao
• Làm giảm nhiệt cho nạn nhân như dùng quạt hay ngâm người bị nạn trong nước mát vài phút
• Dùng khăn sũng nước lạnh hay nước đá đắp vào các vùng trên cơ thể có nhiều mạch máu như trán, lưng, nách, bẹn...
• Đồng thời gọi điện thoại cho bộ phận cấp cứu để chuyển người bệnh đến bệnh viện ngay.

Về triệu chứng, điều khác biệt dễ nhận thấy giữa đột quỵ và kiệt sức do nắng nóng là:

- Đột quỵ do nhiệt làm cho hệ thống điều hòa thân nhiệt bị hư hại khiến cho bạn không thể tiếp tục tiết mồ hôi nên da bạn bị nóng và khô

- Kiệt sức do nhiệt, bạn vẫn tiết được mồ hôi với khối lượng lớn nên da bạn lạnh và ẩm ướt.