Cây cải trời có tác dụng gì? 7 bài thuốc và lưu ý khi dùng

Cây cải trời là một loài cây quen thuộc nhưng lại chứa đựng nhiều công dụng bất ngờ như bảo vệ gan, lợi tiểu, kháng khuẩn, chống oxy hóa,... Vậy cây cải trời có tác dụng gì? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết ngay trong bài viết dưới đây, bạn nhé!

1 Giới thiệu chung về cây cải trời 

Cải trời là cây gì?

Tên gọi khác: Cải ma, Kim đầu tuyến, Cỏ hôi.

Tên khoa học: Blumea lacera (Burm.f.) DC.

Họ: Asteraceae (Cúc).

Mô tả đặc điểm thực vật cây cải trời

• Cây thân thảo, cao từ 30 - 50cm. Thân cây có rãnh khía, được bao phủ bởi lớp lông dày, màu lục đến tím đỏ.
• Lá mọc so le, hình trái xoan. Lá ở gốc hình bầu dục, phiến lá men theo cuống, chia thùy không đều, hơi có tai ở cuống, dài 9cm, rộng 4cm. Lá ở giữa thân hình bầu dục, gốc thuôn, đầu tù, có răng không đều. Lá phía trên tiêu giảm, dài khoảng 2cm, không có cuống. Tất cả các lá đều được phủ bởi lớp lông mềm màu trắng.
• Cụm hoa tập trung ở đầu cành, hoa nhỏ, màu trắng hoặc vàng, đường kính khoảng 5 mm. Lá bắc xếp thành 3 - 4 hàng, có lông ở lưng. Hoa phía ngoài là hoa cái, tràng hoa cái mảnh, hình chỉ, có 3 răng nhỏ. Hoa ở giữa là hoa lưỡng tính, tràng hoa loe ra ở đầu, có 5 răng, nhị 5, bầu hình trụ, hơi có lông. 
• Quả bế hình trụ, có 10 sóng dọc với lớp lông thưa.
• Cây ra hoa và kết quả chủ yếu trong khoảng từ tháng 3 đến tháng 6.

Phân bố

Chi Blumea DC. có khoảng 80 loài, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Á, châu Phi và châu Đại Dương. Tại Việt Nam, có khoảng 25 - 30 loài, trong đó 7 - 8 loài được sử dụng làm thuốc.

Cây cải trời là một loài cỏ dại có nguồn gốc từ Ấn Độ - Malaysia và phân bố rộng sang các khu vực lân cận như Nam Á, Đông Nam Á, Đông Dương, Trung Quốc và Australia. Ở Việt Nam, cây cải trời phân bố khắp vùng núi thấp (dưới 1000m), trung du và đồng bằng. 

Cây cải trời là loài cây ưa sáng, phát triển nhanh, sinh trưởng mạnh vào mùa hè và ra hoa quả giữa mùa thu. Hạt của cây có túm lông, dễ phát tán nhờ gió. Đặc biệt, cây có khả năng tái sinh nếu bị cắt trước khi ra hoa.

Bộ phận dùng làm thuốc

Toàn bộ cây cải trời được sử dụng làm thuốc. Người ta thường thu hái cây cải trời vào mùa xuân và mùa hè, sau đó chặt nhỏ, phơi khô, bảo quản.

Toàn bộ cây cải trời được sử dụng làm thuốc

Thành phần hóa học của cây cải trời

Cây cải trời chứa nhiều thành phần hóa học có hoạt tính sinh học tốt cho sức khỏe như:

• Toàn cây chứa khoảng 0,085% tinh dầu, trong đó thành phần chính là mai hoa băng phiến.
• Tinh dầu từ cải trời ở Nigeria chứa thymoquinol – dimethyl – ether.
• Tinh dầu cải trời chứa 60% cineol, 10% fenchone và khoảng 6% citral.
• Phần trên mặt đất còn có campesterol. 
• Lá cải trời chứa flavonoid: 5 – hydroxy – 3, 6, 7, 3′, 4′ – pentamethoxyflavone, 5, 3′, 4′ – trihydroxy – 3, 6, 7 – trimethoxy fia von và một ít hợp chất flavonoid khác.
• Toàn cây có hai glycosid: 19α – hydroxy – urs – 12 – en – 24, 28 – dioat – 3- 0- β- D- xylopyranoside và 2 – isopropyl – 5 – isoprenyl phenol – 4- 0- β- D- xylopyranoside

Cây cải trời chứa nhiều thành phần hóa học có hoạt tính sinh học tốt cho sức khỏe

2 Các tác dụng cây cải trời đối với sức khỏe 

Ngăn ngừa ung thư

Theo nghiên cứu, chiết xuất lá cây cải trời bằng dung môi methanol và ethanol đã cho thấy hiệu quả vượt trội trong việc tiêu diệt tế bào ung thư và bảo vệ tế bào khỏe mạnh. Trong đó, chiết xuất methanol từ lá cây, ở cả dạng tươi và khô, thể hiện hoạt tính chống oxy hóa và chống ung thư tốt hơn so với chiết xuất ethanol.

Đặc biệt, chiết xuất methanol từ lá cây cải trời khô mang lại kết quả tối ưu nhất, nhờ có hàm lượng polyphenol cao. Polyphenol - một nhóm hợp chất tự nhiên phổ biến trong thực phẩm, đã được chứng minh là có khả năng chống oxy hóa mạnh và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị.

Chiết xuất lá cây cải trời có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư

Giúp kháng viêm, giảm đau

Cây cải trời chứa nhiều nhóm hợp chất thực vật tự nhiên, đặc biệt là các alkaloid, tannin, flavonoid và terpenoid. Các hoạt chất này có thể ức chế quá trình sản sinh các chất trung gian như prostaglandin và bradykinin - nguyên nhân chính gây đau và viêm.

Khi sử dụng liều 500 mg/kg, chiết xuất ethanol từ cây cải trời đã làm giảm 41% hiện tượng phù nề tai ở chuột. Trong khi, thuốc ibuprofen ở liều 100 mg/kg cũng chỉ làm giảm 65,6% hiện tượng viêm phù nề.

Bên cạnh đó, cây cải trời còn có khả năng ức chế các proteinase - tác nhân làm tổn thương mô trong các phản ứng viêm. Các hợp chất như β-sitosterol, cineol, lupeol, artemisinin và protocatechuic acid được tìm thấy trong cây cải trời đóng vai trò chính trong tác dụng này.

Cây cải trời có tác dụng kháng viêm và giảm đau

Hỗ trợ trị tiêu chảy

Chiết xuất methanol từ cây cải trời đã được nghiên cứu về khả năng hỗ trợ điều trị tiêu chảy thông qua thử nghiệm gây tiêu chảy trên chuột bằng dầu thầu dầu. Trong thí nghiệm, chuột được chia thành 4 nhóm: nhóm chứng (sử dụng dung dịch Tween-80 1%), nhóm đối chứng dương (sử dụng loperamide liều 25mg/kg) và hai nhóm thử nghiệm (sử dụng chiết xuất methanol liều 100mg/kg và 200mg/kg).

Các thông số như thời gian khởi phát tiêu chảy và lượng bài tiết được theo dõi trong vòng 4 giờ. Kết quả cho thấy chiết xuất methanol của cây cải trời làm chậm thời gian khởi phát tiêu chảy và giảm lượng phân lỏng so với nhóm chứng. Hiệu quả này tương tự với tác dụng của loperamide - một thuốc chống tiêu chảy điển hình.

Cây cải trời có khả năng hỗ trợ điều trị tiêu chảy

Diệt giun sán

Cây cải trời chứa nhiều hợp chất có khả năng chống ký sinh trùng như fenchone, coniferyl alcohol derivatives, campesterol, flavonoids, lupeol, hentriacontane, α-amyrin, β-sitosterol và triterpenes. Những chất này có thể ức chế sự phát triển hoặc phá vỡ cấu trúc tế bào của giun sán, làm giảm khả năng bám dính và sinh tồn trong cơ thể vật chủ.

Cây cải trời chứa nhiều hợp chất có tác dụng diệt giun sán

Kháng khuẩn, kháng nấm 

Tinh dầu và các chiết xuất n-hexane, dichloromethane, methanol từ cây cải trời đã được thử nghiệm và cho thấy tiềm năng ứng dụng trong điều trị nhiễm khuẩn. 

Bên cạnh đó, các hợp chất như caryophyllene, caryophyllene epoxide và α-eudesmol trong tinh dầu không chỉ có hoạt tính kháng khuẩn mà còn mang đặc tính chống oxy hóa mạnh, góp phần bảo vệ cơ thể khỏi tổn thương tế bào do gốc tự do.

Hoạt tính kháng nấm của cây cải trời được ghi nhận khi thử nghiệm trên các chủng nấm như Aspergillus flavus, A. niger, Alternaria sp., Penicillium sp. và Fusarium sp.. Gần như tất cả các chiết xuất từ lá cây cải trời, bao gồm chiết xuất methanol, acetone và nước, đều thể hiện khả năng ức chế nấm vượt trội khi so sánh với chất chuẩn carbendazim. Trong đó, hoạt chất icthyothereol acetate và cryptomeridiol có vai trò chính trong hoạt động kháng nấm, giúp ngăn chặn sự phát triển và lan rộng của nấm.

Cây cải trời có hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm

Điều trị bệnh tiểu đường

Việc sử dụng chiết xuất methanol từ cây cải trời với liều lượng 200 và 400mg/kg ở chuột mắc tiểu đường đã cho thấy những tín hiệu tích cực. Các chỉ số liên quan đến đường huyết, lipid máu đều giảm.

Ngoài ra còn giúp làm tăng hàm lượng hemoglobin glycate hóa, tái tạo tế bào beta tuyến tụy và tăng tiết insulin trong máu. Những kết quả này cho thấy cây cải trời có khả năng cải thiện chức năng tuyến tụy và điều chỉnh các rối loạn chuyển hóa liên quan đến bệnh tiểu đường.

Cây cải trời có khả năng điều chỉnh các rối loạn chuyển hóa liên quan đến tiểu đường

Giúp lợi tiểu 

Lá cây cải trời được sử dụng để ép lấy nước, tạo thành dịch chiết có tác dụng lợi tiểu. Tác dụng này có liên quan đến các hợp chất chống oxy hóa và chất kích thích sinh lý. Những hợp chất này có khả năng cải thiện chức năng thận và điều hòa cân bằng nước trong cơ thể. 

Với khả năng kích thích bài tiết nước tiểu, cây cải trời có thể được ứng dụng trong điều trị các bệnh lý liên quan đến tích tụ nước, phù nề hoặc các rối loạn bài tiết khác. Ngoài ra, tác dụng lợi tiểu còn giúp làm giảm cảm giác nóng rát, hỗ trợ làm dịu các triệu chứng do sốt hoặc viêm.  

Uống nước lá cây cải trời có tác dụng lợi tiểu

Chống oxy hóa 

Các phân đoạn chiết xuất lá cây cải trời bằng dầu hỏa, chloroform, ethyl acetate và nước đều cho thấy hoạt tính bắt giữ gốc tự do phụ thuộc vào liều lượng. Trong đó, chiết xuất bằng dầu hỏa đạt hiệu quả bắt giữ gốc tự do ấn tượng (92,96% ở nồng độ 200 µg/mL), gần tương đương với chất chuẩn butylated hydroxytoluene (96,48%).

Bên cạnh đó, chiết xuất methanol của cây cải trời cũng thể hiện khả năng trung hòa các gốc tự do ở nồng độ từ 1000 đến 5000µg/mL. Chiết xuất ethanol từ cây cải trời tươi hay khô đều cho thấy hoạt tính chống oxy hóa tốt.

Ngoài ra, trong thử nghiệm khả năng khử sắt (FRAP), chiết xuất methanol thể hiện hoạt tính khử mạnh hơn so với ethanol, đồng thời cung cấp sự bảo vệ chống lại quá trình peroxy hóa lipid.

Nghiên cứu trên động vật cho thấy chiết xuất lá cải trời, đặc biệt dưới dạng công thức liposome, giúp giảm nồng độ malondialdehyde (MDA) - một chỉ số quan trọng biểu hiện tổn thương oxy hóa ở gan và huyết thanh của chuột. Đồng thời, chiết xuất này còn phục hồi các enzyme chống oxy hóa như SOD, GSH và CAT.  

Chiết xuất lá cây cải trời có tác dụng chống oxy hóa

Bảo vệ tế bào gan

Một nghiên cứu sử dụng chiết xuất ethanol từ cây cải trời trên chuột bị tổn thương gan do ethanol cho thấy chiết xuất này giúp giảm các chỉ số men gan như SGOT, SGPT, ALP, bilirubin. Ở liều 200 mg/kg và 400 mg/kg, chiết xuất này không chỉ làm giảm các chỉ số sinh hóa mà còn bảo vệ cấu trúc tế bào gan, duy trì tính toàn vẹn của nhu mô gan (P < 0.001). 

Trong một nghiên cứu khác, chiết xuất lá cây cải trời làm giảm nồng độ ALT, AST và ALP trong huyết tương, chứng minh hiệu quả bảo vệ gan vượt trội.

Cây cải trời có tác dụng bảo vệ cấu trúc tế bào gan

Giúp hạ sốt 

Cây cải trời được chứng minh là có tác dụng hạ sốt thông qua cơ chế ức chế cyclooxygenase (COX), làm giảm sản sinh prostaglandin E2 (PGE2) - yếu tố chính làm tăng thân nhiệt. Đây là một giải pháp tự nhiên đầy hứa hẹn, giảm thiểu các tác dụng phụ thường gặp ở các thuốc hạ sốt tổng hợp.

Cây cải trời đã được nghiên cứu và chứng minh là có tác dụng hạ sốt

Giúp giảm lo âu

Các thí nghiệm kiểm tra tác dụng giảm lo âu của chiết xuất methanol từ cây cải trời đều cho thấy các kết quả tích cực. So với các thuốc tổng hợp thường gây tác dụng phụ, việc sử dụng chiết xuất tự nhiên từ cây cải trời có lẽ sẽ an toàn hơn trong việc kiểm soát các rối loạn lo âu và trầm cảm.

Cây cải trời có tác dụng hỗ trợ kiểm soát các rối loạn lo âu

3 Liều dùng của cây cải trời

Theo các tài liệu y học cổ truyền, cây cải trời thường được sử dụng dưới dạng thuốc sắc đặc, với liều lượng khuyến nghị hàng ngày từ 10 - 30g. Tùy vào tình trạng và mục đích sử dụng, cải trời có thể được dùng riêng lẻ hoặc kết hợp với các thảo dược khác.

Ngoài ra, cây cải trời còn được nấu thành cao sệt dùng để làm cao dán hoặc để uống mỗi ngày 2 thìa canh pha với nước.

Cây cải trời có thể được dùng với liều khuyến nghị là 10 - 30 g/ngày

4 Một số bài thuốc có sử dụng cải trời

Lưu ý rằng trước khi sử dụng bất kì loại thảo dược hoặc dược liệu nào để chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế hoặc bác sĩ y học cổ truyền. Đồng thời, tìm hiểu về cách sử dụng các loại dược liệu và liều lượng cụ thể để tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Bài thuốc trị bướu cổ

Cách 1: Sử dụng khoảng 100g cây cải trời tươi (hoặc 30g cây cải trời khô) nấu với 1,5 lít nước và uống mỗi ngày. Kiên trì sử dụng khoảng 1 tháng để có kết quả tốt.

Cách 2: Nấu cây cải trời với nước cho đến khi thu được dung dịch cao. Cao này có thể sử dụng trong nhiều ngày, mỗi lần chỉ cần pha một lượng vừa đủ với nước ấm. Phương pháp này phù hợp với những người bận rộn.

Cây cải trời được sử dụng trong bài thuốc trị bướu cổ

Bài thuốc trị thủy đậu ở trẻ em 

Chuẩn bị các vị thuốc gồm bồ công anh, sài đất, cam thảo, thổ phục linh và cải trời (mỗi vị 20g). Tất cả các vị thuốc này được sắc cùng nhau, chia thành 3 lần uống trong ngày. 

Bài thuốc trị vảy nến và ngân tiêu

Bài thuốc này sử dụng thổ phục linh (40 - 80g) và cải trời (80 - 120g). Các vị thuốc được sắc với 500ml nước trong khoảng 3 giờ, cho đến khi lượng nước còn lại khoảng 300ml. Nước sắc được chia thành 3 - 4 lần uống trong ngày.

Bài thuốc trị mụn nhọt, lở ngứa, vết thương chảy máu

Cải trời có thể thay thế hạ khô thảo trong các bài thuốc chữa mụn nhọt, lở ngứa và vết thương chảy máu. Mỗi ngày dùng 20 - 30g cây cải trời sắc nước uống và giã tươi để đắp lên vết thương.

Cây cải trời thường được sử dụng trong các bài thuốc điều trị bệnh ngoài da

Bài thuốc trị viêm tắc tĩnh mạch chi

Bài thuốc điều trị viêm tắc tĩnh mạch chi bao gồm huyền sâm, độc hoạt, đương quy, tang ký sinh, thạch hộc, cải trời, ngưu tất, cốt toái bổ (mỗi vị 12g), phù bình, kim ngân hoa, thổ phục linh (mỗi vị 15g) và cam thảo 8g. Tất cả các vị thuốc được sắc lấy nước và chia thành 2 lần uống trong ngày.

Bài thuốc trị bạch đới, viêm âm đạo, thấp nhiệt, chân lở sưng đau

Chuẩn bị cây cải trời (30g), dây kim ngân hoa, hy thiêm, mộc thông, huyết dụ (mỗi vị 15g). Tất cả các vị thuốc này được sắc cùng nhau, chia thành 3 lần uống trong ngày. 

Bài thuốc trị lao hạch, loại hạch rắn, hạch bã đậu, hạch rò mủ

Cây cải trời (20g) kết hợp với xạ can (10g) được sắc uống trong ngày, sử dụng liên tục trong nhiều tháng. Nếu có rò mủ, có thể đắp cao lá mỏ quạ tại chỗ mỗi ngày một lần.

Cây cải trời được sử dụng trong các bài thuốc trị bệnh hạch

5 Lưu ý khi sử dụng cải trời trị bệnh 

Khi sử dụng cây cải trời để chữa bệnh, người dùng cần chú ý một số vấn đề quan trọng sau để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị: 

• Sử dụng rau cải trời với liều lượng lớn có thể gây ra các triệu chứng không mong muốn như khó thở, đổ nhiều mồ hôi, tim đập nhanh, chóng mặt, giảm thị lực, thậm chí dẫn đến tử vong nếu không được xử lý kịp thời. 
• Tránh sử dụng cây cải trời đồng thời với các loại thuốc an thần như clonazepam, lorazepam, zolpidem, phenobarbital,…
• Tránh nhầm lẫn cây cải trời với vị thuốc hạ khô thảo (hay hạ khô thảo bắc).

Tránh nhầm lẫn cây cải trời và hạ khô thảo

Xem thêm: 

• 7 tác dụng của thục địa đối với sức khỏe bạn nên biết
• 9 tác dụng của cây hương nhu với sức khỏe bạn nên biết

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về các tác dụng của cây cải trời và biết cách sử dụng hiệu quả, an toàn. Nếu thấy những thông tin này hữu ích, bạn hãy chia sẻ bài viết đến mọi người nhé!