Cây bách bệnh có tác dụng gì? 5 bài thuốc, tác dụng, cách dùng, lưu ý

Cây bách bệnh, từ lâu đã được xem là một dược liệu quý trong Y học cổ truyền với danh xưng 'chữa bách bệnh'. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về những công dụng thật sự của loại cây này. Trong bài viết dưới đây, chúng ta sẽ khám phá sâu hơn về cây bách bệnh có tác dụng gì đối với sức khỏe cũng như hướng dẫn sử dụng đúng cách để tối ưu hóa hiệu quả điều trị từ loại thảo dược thiên nhiên này.

1 Giới thiệu về cây bách bệnh

Mô tả cây bách bệnh

Cây bách bệnh (hay còn gọi là cây mật nhân) có tên khoa học là Eurycoma longifolia và thuộc họ Simaroubaceae. Cây thường đạt chiều cao tối đa khoảng 15m, thuộc dạng lá kép không cuống. Mặt trên của lá có màu xanh tươi, trong khi mặt dưới lại có sắc trắng đặc trưng. Cây thường mọc dưới bóng râm của các loài cây lớn khác, tạo nên một môi trường sống đa dạng và phong phú.

Cây bách bệnh có tên khoa học là Eurycoma longifolia và thuộc họ Simaroubaceae

Bộ phận dùng, phân bố, thu hái, chế biến

• Bộ phận dùng làm dược liệu của cây bách bệnh: ngoại trừ hoa, tất cả các bộ phận của cây đều được sử dụng làm thuốc như: thân cây, lớp vỏ bên ngoài của thân, lá, rễ, quả. Trong số các bộ phận nói trên thì rễ mật nhân được sử dụng phổ biến nhất.
• Phân bố: cây bách bệnh là một loại cây mọc bụi hoang dã chủ yếu ở khu vực Đông Nam Á, đặc biệt, đây là loài bản địa của Malaysia và Indonesia. Tuy nhiên, nó cũng có thể được tìm thấy ở một số quốc gia khác như Việt Nam, Ấn Độ, Lào Philippines, Nam Trung Quốc và Thái Lan nhưng số lượng ít hơn. Tại Việt Nam, cây bách bệnh ưa thích những vùng núi có độ cao dưới 1000m, các khu vực vùng đồi có chiều cao thấp.
• Thu hái - sơ chế: cây bách bệnh có thể thu hái vào bất kỳ thời điểm nào trong năm. Lá và quả được phơi khô ngay khi đem về. Còn rễ, thân cây, vỏ thân sẽ được chặt thành những khúc ngắn rồi mới đem phơi hoặc sấy cho khô .

Tất cả các bộ phận của cây bách bệnh đều được dùng làm thuốc như thân cây, lớp vỏ bên ngoài của thân, lá, rễ, quả

Thành phần hóa học

Cây bách bệnh chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học mạnh mẽ, mang lại nhiều lợi ích cho khỏe như:

• Chất đắng: Eurycomalacton, 2. 6 dimethoxybenzoquinon.
• Alcaloid: Carbolin và 10-dimethoxycanthin.
• Hợp chất quassinoid: Longilacton, 15-β-dihydroxyklaineanon (eurycomalacton) có tác dụng chống ung thư.
• Hợp chất triterpen: Niloticin, piscidinol A, hyspidron.
• Hoạt chất khác: Campestrol, β-sitosterol, eurycoinanol, 2-O-β-D-glucopyranosid, 6 – dion.

2 Tác dụng của cây bách bệnh

Theo Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, rễ của cây mật nhân sau khi được thái nhỏ và tẩm rượu sao sẽ có vị đắng, tính mát

Cây bách bệnh không chỉ được biết đến như một loại thảo dược thông thường mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe đáng kể theo Y học cổ truyền:

• Rễ của cây: sẽ được thái nhỏ và tẩm rượu sao, có vị đắng, tính mát. Thường được sử dụng để chữa khí hư, huyết kém, tiêu hoá kém, đau ngực, đau cơ, xương yếu, tê bàn tay bàn chân, buồn nôn, tiêu chảy và cảm mạo. Ngoài ra, rễ còn được sử dụng để chữa sốt, sốt rét, ngộ độc và say rượu đồng thời cũng được sử dụng để tẩy giun. 
• Vỏ của thân: giúp tăng cường sức khỏe, chữa ăn uống không tiêu, buồn nôn, đầy bụng, tiêu chảy, đau lưng, nhức mỏi, đau bụng kinh ở phụ nữ.
• Quả: chữa lỵ, ỉa chảy.
• Lá: dùng làm nước tắm chữa ghẻ, lở ngứa.
• Rễ và vỏ thân: chữa sốt rét, viêm gan.

Bảo vệ gan

Theo như được nghiên cứu, cây bách bệnh sở hữu hàm lượng cao hợp chất Anxiolytic, mang lại hiệu quả trong việc giảm lo âu, mệt mỏi và tăng cường hoạt động trí óc . 

Đặc biệt, khi kết hợp với cà gai leo, cây bách bệnh sẽ phát huy tác dụng bảo vệ gan tối ưu, ngăn chặn quá trình xơ gan, phục hồi chức năng gan và tăng cường sức khỏe cho cơ thể.

Cây bách bệnh có tác dụng bảo vệ gan hiệu quả, giúp ngăn ngừa quá trình xơ gan và hỗ trợ phục hồi chức năng gan

Bồi bổ khí huyết, tốt cho tiêu hoá

Theo quan điểm Đông Y, cây bách bệnh mang tính mát, vị đắng, quy vào kinh thân và can. Nhờ những đặc tính này, cây sở hữu nhiều công dụng quý giá cho sức khỏe, đặc biệt là:

• Bồi bổ khí huyết, giảm stress, mệt mỏi, giúp chữa các bệnh như cao huyết áp.
• Rối loạn tiêu hoá, tiêu chảy, kiết lỵ, ăn uống không tiêu, đầy hơi, khó chịu, nôn mửa,...

Trị bệnh về xương, bệnh gout

Đối với bệnh nhân gout, cây bách bệnh được xem như “thần dược” với những công dụng tuyệt vời sau: thanh nhiệt, lợi tiểu, hỗ trợ đào thải acid uric ra ngoài cơ thể, giảm thiểu áp lực cho thận.

Ngoài ra, cây bách bệnh còn là một trong những vị thuốc giúp điều trị các chứng bệnh về khớp như: đau nhức xương khớp, chữa thoái hoá cột sống, chữa tê bì chân tay, đau nhức tê mỏi lưng.

Cây bách bệnh còn được coi là một vị thuốc quý trong việc điều trị các chứng bệnh liên quan đến xương khớp như đau nhức xương khớp, thoái hóa cột sống, tê bì chân tay

3 Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây bách bệnh

Cây bách bệnh từ lâu đã được sử dụng trong y học cổ truyền để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau:

• Chữa chàm, lở ngứa, ghẻ ở trẻ em: sử dụng lá bách bệnh đun nước tắm hoặc giã nát đắp lên da, giúp làm dịu các triệu chứng khó chịu và hỗ trợ quá trình phục hồi da.
• Chữa đầy bụng, ăn không tiêu: sắc uống mỗi ngày một thang, từ 5-7 ngày gồm: 12g vỏ thân bách bệnh, 8g trần bì, 4g can khương, 6g đậu khấu, 12g xích phục linh, 4g cam thảo để cải thiện tình trạng tiêu hoá kém.
• Giảm đau bụng kinh, điều hoà kinh nguyệt: dùng 15g rễ bách bệnh sắc uống ngày 1 thang và từ 7-10 ngày.
• Thuốc bổ, kích thích tiêu hoá: ngâm 20g rễ bách bệnh cùng 10 quả chuối sứ khô nướng vàng và 1 lít rượu trắng trong 7 ngày là dùng được. Nên sử dụng 1 ngày 3 lần với mỗi lần một chén nhỏ khoảng 30ml.
• Hỗ trợ điều trị yếu sinh lý: sử dụng viên nang được bào chế từ 400mg bách bệnh, 50mg tinh chất nhân sâm, 50mg linh chi.

4 Cách sử dụng bách bệnh

Ngâm rượu

• Ngâm 1kg cây bách bệnh với khoảng 10 lít rượu trong khoảng 20-30 ngày (nếu sợ đắng có thể ngâm cùng chuối hột hoặc nho khô).
• Nên sử dụng trong hoặc sau khi ăn mỗi ngày với liều lượng khoảng 20-30ml, chia làm 3 lần.

Ngâm nước

Có thể sử dụng cây bách bệnh đơn giản qua cách ngâm nước như sau:

• Sử dụng 15g cây bách bệnh để pha, chia làm 3 lần pha mỗi ngày.
• Pha như hãm nước trà để uống hoặc pha với nước sôi (1 lượng bách bệnh có thể thay 3 lần nước).
• Liều lượng tăng dần 3g/ngày cho đến khi đạt tối đa là 30g/ngày.

Tán bột

Ngoài 2 cách sử dụng trên có thể dùng rễ cây bách bệnh tán bột:

• Đem rễ cây phơi khô sau đó tán thành bột nhỏ.
• Đem phần bột pha thêm chút nước sạch hoặc mật ong.
• Sau đó đem vo hỗn hợp thành viên theo mức 6g/ngày.
• Tăng dần liều lượng mỗi ngày thêm 1g cho đến khi đạt tối đa 10g/ngày.

5 Lưu ý khi sử dụng bách bệnh

Liều lượng 

Cây bách bệnh được sử dụng với liều từ 4g đến 6g dưới dạng sắc uống, tán bột, ngâm rượu hoặc dạng viên được bào chế hay phối hợp cùng một số vị dược liệu khác .

Tác dụng phụ có thể gặp phải

Không nên sử dụng cây bách bệnh quá liều hoặc tùy tiện kết hợp với các vị thuốc Đông y khác, vì có thể gây ra một số tác dụng phụ như: đau đầu, đau bụng, buồn nôn, hạ huyết áp, hạ đường huyết.

Đối tượng không nên dùng bách bệnh

Một số trường hợp sau đây không được khuyến khích sử dụng cây bách bệnh vì dược liệu này có thể gây tác dụng phụ ngoài ý muốn hoặc khiến bệnh tình thêm trầm trọng:

• Phụ nữ mang thai.
• Người có thể trạng yếu.
• Người đang gặp vấn đề về gan, mật, dạ dày.
• Những trường hợp bị bệnh tim mạch.
• Trẻ em dưới 10 tuổi.
• Bệnh nhân đái tháo đường.
• Người đang gặp vấn đề ở tuyến tiền liệt như: bị viêm, u hay phì đại tuyến tiền liệt này.

Xem thêm:

• Đỗ trọng có tác dụng gì? Công dụng và liều dùng đỗ trọng
• Bán biên liên có tác dụng gì? Công dụng và liều dùng bán biên liên

Hãy bổ sung cây bách bệnh vào chế độ chăm sóc sức khỏe của bạn để nâng cao sức đề kháng, phòng ngừa bệnh tật và cải thiện chất lượng cuộc sống. Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y để được tư vấn cụ thể về cách sử dụng phù hợp. Nếu bạn thấy hay và hữu ích thì hãy chia sẻ đến người thân và bạn bè nhé!