8 bài test đánh giá và chẩn đoán sa sút trí tuệ sớm và hiệu quả

Làm test đánh giá sa sút trí tuệ giúp phát hiện bệnh sớm và can thiệp kịp thời để cải thiện chất lượng sống cho người bệnh. Dưới đây là 8 bài test sa sút trí tuệ được các chuyên gia sử dụng để chẩn đoán và theo dõi tình trạng bệnh lý này.

Sa sút trí tuệ là tình trạng suy giảm chức năng nhận thức, ảnh hưởng trực tiếp đến trí nhớ, tư duy và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày. Tổn thương não hoặc thoái hóa thần kinh là nguyên chính dẫn đến sa sút trí tuệ.

1 Ai cần được đánh giá sa sút trí tuệ?

Việc suy giảm trí nhớ do tuổi tác là hiện tượng bình thường và không đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu các vấn đề về nhận thức hoặc trí nhớ bắt đầu ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt hàng ngày, người bệnh cần được thăm khám và đánh giá bởi chuyên gia y tế.

The Alzheimer’s Association liệt kê một số dấu hiệu cảnh bảo sớm bệnh sa sút trí tuệ cần được chú ý:

• Quên các ngày lễ/ sự kiện/ cuộc hẹn quan trọng.
• Quên thông tin về một người đã từng biết rõ.
• Thay đổi tính cách.
• Trầm cảm.
• Mất thăng bằng và té ngã thường xuyên.
• Tình trạng bệnh mạn tính trở nên nghiêm trọng hơn mà không rõ nguyên nhân.

Nếu các vấn đề về nhận thức hoặc trí nhớ ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt hàng ngày, người bệnh nên đánh giá sa sút trí tuệ

2 Các bài test đánh giá sa sút trí tuệ hiệu quả

Nhìn chung, các bài kiểm tra nhận thức thường đo lường các yếu tố sau:

• Nhận thức về con người/ thời gian/ địa điểm.
• Trí nhớ ngắn hạn và dài hạn.
• Kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp.
• Khả năng giải quyết vấn đề.
• Kỹ năng tính toán cơ bản.
• Kỹ năng thị giác và không gian.
• Khả năng tập trung.
• Khả năng làm theo hướng dẫn.

Thang điểm Mini-Mental State Examination (MMSE)

MMSE là bài test sàng lọc phổ biến nhất để đánh giá suy giảm nhận thức, gồm có 11 câu hỏi hoặc nhiệm vụ thuộc 7 lĩnh vực nhận thức. Bài test kéo dài khoảng 5 phút và cho tổng điểm tối đa là 30. Dựa vào kết quả, bác sĩ có thể phân loại mức độ sa sút trí tuệ như sau:

• 25 - 30 điểm: Không có suy giảm nhận thức.
• 20 - 24 điểm: Sa sút trí tuệ nhẹ.
• 13 - 20 điểm: Sa sút trí tuệ trung bình.
• 12 điểm trở xuống: Sa sút trí tuệ nặng.

Thang điểm Mini-Mental State Examination (MMSE) giúp phân loại mức độ sa sút trí tuệ

Thang điểm Abbreviated Mental Test Score (AMTS)

AMTS là bài kiểm tra ngắn gồm 10 câu hỏi, thường được sử dụng để đánh giá nguy cơ sa sút trí tuệ ở người cao tuổi. Người thực hiện sẽ được hỏi các câu về ngày sinh, địa chỉ hoặc Chủ tịch nước hiện tại là ai.

Kết quả được tính theo số câu trả lời đúng, với điểm tối đa là 10. Nếu đạt 6 điểm trở xuống, người bệnh có thể đang bị suy giảm nhận thức hoặc mê sảng.

Bài kiểm tra Mini-Cog

Mini-Cog là bài test sàng lọc đơn giản, kéo dài khoảng 3 phút và gồm hai phần:

• Vẽ đồng hồ: Người thực hiện sẽ được yêu cầu vẽ một mặt đồng hồ với đầy đủ các con số và đặt kim đồng hồ theo giờ mà bác sĩ chỉ định.
• Ghi nhớ và nhắc lại 3 từ: Người thực hiện sẽ lặp lại 3 từ sau khi nghe từ bác sĩ, sau đó thực hiện bài kiểm tra vẽ đồng hồ và nhắc lại 3 từ này.

Tổng điểm tối đa của bài kiểm tra Mini-Cog là 5. Người đạt trên 3 điểm có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ thấp hơn, nhưng không loại trừ hoàn toàn khả năng bị suy giảm nhận thức.

Mini-Cog là bài kiểm tra nhận thức sàng lọc đơn giản, chỉ kéo dài khoảng 3 phút

Đánh giá nhận thức của Bác Sĩ Đa Khoa (GPCOG)

GPCOG là công cụ sàng lọc khá chính xác và được các bác sĩ sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán sa sút trí tuệ. Bài test bao gồm:

• Đánh giá bệnh nhân: Người bệnh sẽ thực hiện một loạt câu hỏi và nhiệm vụ với số điểm tối đa là 9. Nếu đạt từ 5 - 8 điểm, bác sĩ có thể yêu cầu phỏng vấn người thân để đánh giá chi tiết hơn. Điểm 0 - 4 cho thấy biểu hiện suy giảm nhận thức.
• Phỏng vấn người thân: Người thân hoặc người chăm sóc sẽ trả lời các câu hỏi về biểu hiện của người bệnh. Điểm từ 0 - 3 cho thấy có suy giảm nhận thức.

Trong quá trình chẩn đoán sa sút trí tuệ, bác sĩ sẽ hỏi người bệnh và phỏng vấn người thân

Thang điểm Montreal Cognitive Assessment (MoCA)

MoCA là bài test được thiết kế để phát hiện suy giảm nhận thức nhẹ và bệnh Alzheimer. Bài test gồm 30 câu hỏi, thực hiện trong khoảng 10 - 12 phút. Kết quả được đánh giá như sau:

• Người không suy giảm nhận thức đạt 26 điểm trở lên.
• Người mắc suy giảm nhận thức nhẹ thường đạt khoảng 22,1 điểm.
• Người mắc bệnh Alzheimer thường đạt khoảng 16,2 điểm.

MoCA cũng được sử dụng để đánh giá suy giảm nhận thức trong các bệnh lý khác như Parkinson, Huntington, đột quỵ, xơ cứng teo cơ một bên (ALS), di căn não, xơ cứng rải rác, trầm cảm và tâm thần phân liệt.

MoCA là bài test được thiết kế để phát hiện suy giảm nhận thức nhẹ và bệnh Alzheimer

Thang điểm Alzheimer’s Disease Assessment Scale — Cognitive (ADAS-Cog)

ADAS-Cog là công cụ chuyên sâu để đánh giá mức độ rối loạn nhận thức ở người mắc bệnh Alzheimer. Bài test gồm 11 phần, kéo dài khoảng 30 phút và tập trung chủ yếu vào các kỹ năng về ngôn ngữ và trí nhớ. Do tính chất phức tạp, bài test này thường được thực hiện bởi bác sĩ hoặc nhà tâm lý học tại phòng khám.

ADAS-Cog là công cụ chuyên sâu để đánh giá mức độ rối loạn nhận thức

Đánh giá nhận thức Addenbrookes

Bài kiểm tra đánh giá nhận thức Addenbrookes (ACE) và phiên bản chỉnh sửa ACE-R được phát triển để sàng lọc sa sút trí tuệ, tập trung nhiều hơn vào khả năng điều hành thay vì khả năng ngôn ngữ như MMSE. 

Phiên bản phổ biến hiện nay là ACE - III được cải tiến từ ACE và ACE-R, bao gồm 5 lĩnh vực nhận thức chính với tổng điểm 100.

Bài test nhận thức Addenbrookes có độ tin cậy cao trong chẩn đoán sa sút trí tuệ

Đánh giá trí nhớ và nhận thức của Cambridge (CAMCOG)

CAMCOG là một phần của bộ công cụ đánh giá rộng hơn gọi là Cambridge Examination for Mental Disorders of the Elderly (CAMDEX) được phát triển để chẩn đoán và theo dõi các rối loạn nhận thức liên quan đến tuổi già.

Bài kiểm tra CAMCOG đánh giá nhiều chức năng nhận thức bao gồm định hướng, ngôn ngữ, trí nhớ, tập trung, thực hành, tính toán, tư duy trừu tượng và tri giác. Bài test kéo dài khoảng 25 - 40 phút.

Thang điểm tối đa của CAMCOG là 107 điểm. Kết quả có thể được phân loại như sau:

• Từ 80 điểm trở lên: Chức năng nhận thức bình thường.
• Dưới 80 điểm: Dấu hiệu sa sút trí tuệ.

Bài kiểm tra CAMCOG giúp đánh giá nhiều chức năng nhận thức

3 Lợi ích của việc phát hiện sớm sa sút trí tuệ

Việc phát hiện sớm sa sút trí tuệ giúp nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh:

• Giải tỏa lo lắng: Chẩn đoán sớm giúp người bệnh và gia đình hiểu rõ nguyên nhân gây ra sự thay đổi về trí nhớ, hành vi và khả năng giao tiếp.
• Lên kế hoạch chăm sóc: Nếu phát hiện bệnh sớm, người bệnh và gia đình có thể chủ động lên kế hoạch chăm sóc và điều trị trong tương lai. Điều này bao gồm việc sắp xếp các vấn đề pháp lý và tài chính khi người bệnh vẫn còn khả năng đưa ra quyết định.
• Can thiệp và làm chậm tiến triển bệnh: Thay đổi lối sống lành mạnh và tích cực.

Việc phát hiện sớm sa sút trí tuệ giúp can thiệp kịp thời và làm chậm diễn tiến bệnh

4 Các phương pháp chẩn đoán sa sút trí tuệ khác

Không có xét nghiệm đơn lẻ nào có thể xác định chính xác sa sút trí tuệ. Do đó, các bác sĩ thường kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để đưa ra chẩn đoán chính xác, bao gồm:

Tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc thu thập thông tin chi tiết về tiền sử bệnh lý của người bệnh bao gồm tiền sử tâm thần và các thay đổi về hành vi, nhận thức. Bác sĩ cũng sẽ hỏi về tiền sử gia đình, đặc biệt là các trường hợp mắc bệnh Alzheimer hoặc sa sút trí tuệ.

Một số câu hỏi thường gặp bao gồm:

• “Bạn nhận thấy những dấu hiệu bất thường nào?”.
• “Chúng bắt đầu xuất hiện từ khi nào và tần suất ra sao?”

Ngoài ra, bác sĩ có thể yêu cầu người thân cung cấp thêm thông tin về những thay đổi trong hành vi và nhận thức của người bệnh để có đánh giá toàn diện hơn.

Để chẩn đoán sa sút trí tuệ, bác sĩ sẽ đặt một số câu hỏi cho cả người bệnh và người thân

Xét nghiệm máu

Bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm máu để loại trừ các nguyên nhân khác gây ra triệu chứng tương tự, chẳng hạn như mất cân bằng nội tiết tố hoặc thiếu hụt vitamin. Các xét nghiệm thường được yêu cầu là:

• Công thức máu toàn phần.
• Chức năng gan, thận và tuyến giáp.
• Nồng độ vitamin B12 và folate.
• HbA1c (đánh giá bệnh tiểu đường).

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm nước tiểu, dịch não tủy hoặc sàng lọc độc chất (phát hiện các chất gây nghiện và rượu) nếu nghi ngờ có nhiễm trùng hoặc tác động từ chất kích thích. Đặc biệt, xét nghiệm máu PrecivityAD có thể phát hiện các dấu hiệu liên quan đến bệnh Alzheimer, bao gồm beta-amyloid và apolipoprotein E (APOE).

Khám thần kinh

Bác sĩ chuyên khoa thần kinh có thể thực hiện các bài kiểm tra nhằm đánh giá chức năng của hệ thần kinh trung ương. Các nội dung đánh giá bao gồm:

• Mức độ tỉnh táo và nhận thức.
• Khả năng ngôn ngữ và phát âm.
• Chức năng của dây thần kinh sọ.
• Sức mạnh cơ bắp và trương lực cơ.
• Khả năng phối hợp vận động.
• Cảm giác và phản xạ.
• Khả năng di chuyển và dáng đi.

Chụp ảnh não bộ

Bác sĩ có thể chỉ định chụp ảnh não bộ để quan sát những thay đổi trong cấu trúc và hoạt động của não, đồng thời loại trừ các nguyên nhân khác như u não, đột quỵ hoặc tràn dịch não. Các phương pháp chụp ảnh thường được sử dụng bao gồm:

• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI): Phát hiện các bất thường trong cấu trúc não như xuất huyết hoặc u não.
• Chụp cắt lớp phát xạ positron (PET): Đánh giá hoạt động của não và sự lắng đọng của protein amyloid hoặc tau - dấu hiệu đặc trưng của bệnh Alzheimer.

Bác sĩ có thể yêu cầu chụp ảnh não bộ để hỗ trợ chẩn đoán sa sút trí tuệ

5 Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Khi gặp các biểu hiện dưới đây, bạn nên đi thăm khám bác sĩ để xác định chính xác tình trạng:

• Các vấn đề về trí nhớ bắt đầu ảnh hưởng đến khả năng sinh hoạt hàng ngày.
• Khó khăn khi thực hiện các công việc quen thuộc như nấu ăn, thanh toán hóa đơn hoặc sử dụng thiết bị gia dụng.
• Nhầm lẫn về thời gian và địa điểm - dễ bị mất phương hướng hoặc không xác định được ngày, tháng, năm.
• Gặp vấn đề giao tiếp - khó khăn trong việc tìm từ ngữ khi nói chuyện và khó theo dõi mạch chuyện.
• Thường xuyên làm mất đồ.
• Thay đổi tính cách và tâm trạng.

Bạn nên đi khám bác sĩ khi các vấn đề về nhận thức và trí nhớ ảnh hưởng đến các hoạt động thường ngày

Nơi khám chữa sa sút trí tuệ

Khi có các dấu hiệu nghi ngờ sa sút trí tuệ, người bệnh nên đến các cơ sở y tế gần nhất hoặc các bệnh viện uy tín để được thăm khám và điều trị kịp thời. Dưới đây là một số địa chỉ khám chữa sa sút trí tuệ đáng tin cậy:

• Tại Tp. Hồ Chí Minh: Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Lê Văn Thịnh, Bệnh viện Đại học Y dược Tp. Hồ Chí Minh...
• Tại Hà Nội: Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Quân đội Trung ương 108, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội...

Xem thêm:

• Bệnh Alzheimer: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị
  
• 11 triệu chứng bệnh Alzheimer phổ biến bạn không thể bỏ qua
• Sa sút trí tuệ mạch máu

Bài test đánh giá sa sút trí tuệ không chỉ giúp xác định mức độ suy giảm nhận thức mà còn là cơ sở để theo dõi và điều chỉnh phương pháp điều trị. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn bài test phù hợp và theo dõi tình trạng sức khỏe tốt nhất.