10 tác dụng của Saponin với sức khỏe bạn nên biết

Saponin là một hợp chất tự nhiên có trong nhiều loài thực vật, nổi bật với đa dạng công dụng như hỗ trợ miễn dịch, giảm cholesterol, ngăn ngừa lão hóa,... Hãy cùng tìm hiểu xem cụ thể saponin có tác dụng gì đối với sức khỏe nhé!

1 Giới thiệu về Saponin

Saponin là gì?

• Saponin là gì và tầm quan trọng của nó đối với sức khỏe con người?

Saponin là một nhóm hợp chất tự nhiên có cấu trúc glycosid, bao gồm phần aglycon triterpenoid hoặc steroid gắn với chuỗi đường. Nhờ tính chất lưỡng cực, saponin có khả năng tạo bọt trong nước, có hoạt tính bề mặt và thể hiện nhiều đặc tính sinh học quan trọng.

Đối với sức khỏe con người, saponin được quan tâm nhờ vào các đặc tính kháng khuẩn, kháng viêm, chống oxy hóa, hỗ trợ sức khỏe tim mạch, kiểm soát đường huyết và có nhiều tiềm năng trong lĩnh vực dược phẩm.

Với sự đa dạng về cấu trúc và tác dụng sinh học, saponin đang được nghiên cứu sâu hơn để ứng dụng trong y học và dinh dưỡng, mở ra nhiều hướng phát triển cho các liệu pháp chữa bệnh tự nhiên.

• Cấu trúc của một Saponin điển hình

Saponin là một glycosid có cấu trúc gồm hai phần chính: phần aglycon (khung triterpenoid hoặc steroid) và phần đường liên kết với nó.

Dựa vào số lượng chuỗi đường, saponin được chia thành hai loại chính: monodesmosidic (một chuỗi đường gắn tại vị trí C-3) và bidesmosidic (hai chuỗi đường gắn tại C-28 đối với triterpenoid saponin hoặc C-26 đối với steroid saponin).

Ngoài ra, sự đa dạng của saponin còn đến từ các biến đổi hóa học như oxy hóa, glycosyl hóa hoặc bổ sung nhóm acyl hay ether. Nhờ cấu trúc đặc biệt này, saponin có nhiều ứng dụng trong y học và công nghiệp dược phẩm.

Saponin là một hợp chất tự nhiên có cấu trúc glycosid

Một số loại Saponin chính

Saponin được phân loại dựa trên cấu trúc của aglycone (saponigen), gồm hai nhóm chính: saponin steroid và saponin triterpenoid.

• Saponin steroid là dẫn xuất của steroid, thường gặp ở thực vật một lá mầm.
• Saponin triterpenoid phổ biến hơn ở thực vật hai lá mầm.

Ngoài ra, saponin có thể tồn tại ở dạng monodesmosidic (chỉ có một chuỗi đường gắn tại vị trí C-3) hoặc bidesmosidic (có thêm chuỗi đường thứ hai tại C-28 hoặc C-26). Thành phần đường của saponin thường bao gồm glucose, galactose, axit glucuronic, xylose, rhamnose hoặc methylpentose.

Có 2 nhóm saponin chính là saponin steroid và saponin triterpenoid

2 Các tác dụng của Saponin đối với sức khỏe

Saponin có sinh khả dụng thấp do khó hấp thụ qua màng tế bào, khối lượng phân tử lớn và tính linh hoạt cao. Khi vào cơ thể, chúng chủ yếu bị phân hủy trong ruột già thành sapogenin, một dạng dễ hấp thụ hơn, giúp tăng khả năng hòa tan trong lipid.

Nhờ khả năng tương tác với cholesterol và các hợp chất sinh học khác, saponin vẫn mang lại nhiều lợi ích tiềm năng cho sức khỏe.

Chống oxy hóa

Saponin là hợp chất có khả năng chống oxy hóa mạnh, giúp bảo vệ tế bào khỏi tác hại của các gốc tự do. Chúng có thể ức chế quá trình peroxy hóa lipid, giảm hình thành các hợp chất oxy hóa có hại và có khả năng bắt giữ các gốc tự do.

Nhiều nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ vỏ cây quillaia, lá thường xuân và một số loài đậu như đậu nành, đậu đỏ và đậu gà có hoạt tính chống oxy hóa cao. Ngoài ra, saponin trong diêm mạch và một số cây thuốc có thể cải thiện sức khỏe nhờ tác dụng bảo vệ tế bào và chống lão hóa. Một số loại saponin còn cho thấy hiệu quả tương đương với các chất chống oxy hóa tổng hợp, giúp ngăn ngừa tổn thương do oxy hóa trong cơ thể.

Saponin là hợp chất có khả năng chống oxy hóa mạnh

Hạ đường huyết

Saponin giúp hỗ trợ kiểm soát đường huyết nhờ tác động đến quá trình hấp thụ và vận chuyển glucose. Trong cỏ cà ri (fenugreek), saponin giúp hạ đường huyết bằng cách kích thích tế bào beta tuyến tụy tiết insulin hoặc ức chế sự vận chuyển glucose từ dạ dày đến ruột non.

Ngoài ra, hợp chất momordin Ic – một loại saponin – có khả năng làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, giúp kiểm soát lượng đường hấp thụ vào máu. Cơ chế này có thể liên quan đến việc kích thích sản sinh dopamin, từ đó kích hoạt thụ thể D2 và thúc đẩy giải phóng prostaglandin, góp phần điều hòa đường huyết hiệu quả.

Saponin giúp hỗ trợ kiểm soát đường huyết

Cải thiện sức khỏe tim mạch

Saponin có khả năng liên kết với axit mật trong ruột, tạo thành các mixen lớn, giúp tăng cường đào thải axit mật ra khỏi cơ thể. Quá trình này buộc gan phải sử dụng nhiều cholesterol hơn để sản xuất axit mật mới, từ đó làm giảm lượng cholesterol trong máu. Từ đó giúp duy trì mức cholesterol ổn định và hỗ trợ phòng ngừa bệnh tim mạch hiệu quả.

Saponin giúp cải thiện sức khỏe tim mạch hiệu quả

Ngăn ngừa mang thai

Saponin có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản nhờ đặc tính chống thụ thai, chống làm tổ và gây sảy thai. Một số nghiên cứu cho thấy saponin kích thích giải phóng hormon LH (một hormon sinh dục được sản xuất và bài tiết từ tuyến yên), nhưng đồng thời cũng có thể ức chế quá trình rụng trứng và làm gián đoạn chu kỳ sinh sản.

Trong thử nghiệm trên chuột, chiết xuất giàu saponin đã kích thích sự phát triển của tử cung nhưng lại làm giảm nồng độ hormone LH và ngăn chặn chu kỳ động dục. Ngoài ra, steroid saponin có thể ức chế trực tiếp các gen liên quan đến quá trình sản xuất hormone sinh dục đồng thời làm giảm sự phát triển của tế bào hạt trong nang trứng.

Một số saponin có tác động đến tinh trùng, với một số loại giúp tăng cường khả năng di chuyển, trong khi những loại khác lại làm giảm sức sống của tinh trùng.

Saponin có thể ngăn ngừa mang thai

Kháng virus

Saponin và sapogenin có khả năng kháng virus bằng cách ức chế sự phát triển và nhân lên của một số loại virus, cho thấy tiềm năng của saponin trong việc hỗ trợ điều trị và phòng ngừa một số bệnh do virus gây ra.

Một số nghiên cứu cho thấy chiết xuất saponin có thể vô hiệu hóa virus, trong khi hợp chất triterpenoid sapogenin oleanolic acid có khả năng ức chế sự sao chép của virus HIV-1 bằng cách ngăn chặn hoạt động của enzym protease HIV-1.

Saponin và sapogenin có khả năng kháng virus

Kháng viêm

Saponin có khả năng ức chế các chất trung gian gây viêm như histamin, serotonin và prostaglandin. Đồng thời, với đặc tính chống oxy hóa, saponin giúp ngăn chặn sự hình thành các gốc tự do (ROS), vốn là tác nhân quan trọng trong quá trình viêm. Nhờ những cơ chế này, saponin có thể giúp giảm viêm và bảo vệ cơ thể khỏi các tổn thương do phản ứng viêm gây ra.

Saponin có khả năng kháng viêm hiệu quả

Giảm mỡ máu

Saponin có tác dụng hạ mỡ máu nhờ cơ chế liên kết với cholesterol và hỗ trợ đào thải chúng ra khỏi cơ thể. Kết hợp với hàm lượng chất xơ cao trong nhiều loại thực vật, saponin giúp giảm nồng độ cholesterol và lipid trong huyết tương. Từ đó, saponin có thể góp phần ngăn ngừa các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch, giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch hiệu quả.

Saponin giúp ngăn ngừa xơ vữa động mạch

Hỗ trợ giảm cân hiệu quả

Saponin có thể hỗ trợ giảm cân bằng cách giảm khả năng tiêu hóa protein thông qua việc hình thành các phức hợp khó phân hủy giữa saponin và protein.

Saponin còn ảnh hưởng đến quá trình thủy phân protein trong thực phẩm, làm giảm hiệu suất hấp thụ dinh dưỡng, từ đó giúp kiểm soát lượng calo nạp vào cơ thể. Ngoài ra, chúng tác động đến quá trình trao đổi chất, góp phần hỗ trợ giảm cân một cách tự nhiên.

Saponin có thể hỗ trợ giảm cân

Kháng nấm

Nhờ cấu trúc đặc biệt của phần aglycon và chuỗi đường trong phân tử, saponin có khả năng ức chế sự phát triển của nấm, làm gián đoạn quá trình sinh trưởng của chúng.

Saponin có khả năng ức chế sự phát triển của nấm

Kháng khuẩn

Saponin có khả năng kháng khuẩn bằng cách ức chế sự phát triển của vi khuẩn gram dương và một số vi khuẩn gram âm. Tuy nhiên, không phải tất cả saponin đều có hiệu quả đối với vi khuẩn Gram âm, do chúng khó xâm nhập vào màng tế bào của các vi khuẩn này.

Saponin ức chế sự phát triển của một số loài vi khuẩn

3 Thực phẩm chứa Saponin

Saponin có mặt rộng rãi trong tự nhiên, có hàm lượng cao trong các loài thực vật như cam thảo, hoa anh thảo, yucca, vỏ cây quillaia, củ cải đường,... và một số động vật biển như hải sâm, sao biển và bọt biển. Trong chế độ ăn uống, nguồn saponin chủ yếu đến từ các loại đậu, đặc biệt là đậu nành. 

Một số thực phẩm chứa hàm lượng saponin cao bao gồm:

• Cam thảo (Glycyrrhiza glabra): 22,2–32,3%.
• Nhân sâm (Panax ginseng): 2,0–3,0%.
• Nhân sâm Mỹ (Panax quinquefolius): 1,4–5,6%.
• Cỏ cà ri (Trigonella foenum-graecum): 4,0–6,0%.
• Đậu nành (Glycine max): 0,2–0,5%.
• Yến mạch (Avena sativa): 0,1–0,2%.

Cam thảo chứa hàm lượng saponin vô cùng dồi dào

4 Độc tính của Saponin ở một số loài thực vật

Saponin có thể gây kích ứng niêm mạc đường hô hấp và tiêu hóa. Một số aglycon trong saponin làm tăng tính thấm của màng tế bào hồng cầu, trong trường hợp nghiêm trọng có thể phá hủy màng này, giải phóng hemoglobin vào máu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

Ngoài ra, saponin có thể gây ra nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng đối với động vật ăn phải chúng, đặc biệt là gia cầm và gia súc. Các loài thực vật chứa saponin dưới đây có thể gây ngộ độc với các triệu chứng đặc trưng:

• Medicago sativa (cỏ linh lăng): Kích ứng niêm mạc miệng và đường tiêu hóa, giảm lượng thức ăn tiêu thụ, giảm chất lượng protein trong khẩu phần ăn, giảm hiệu suất và tốc độ tăng trưởng, tăng bài tiết cholesterol.
• Agrostemma githago (cây ngô đồng), Saponaria officinalis (cây xà phòng), Saponaria vaccaria, Gutierrezia sarothrae (cây chổi rắn): Uể oải, chán ăn, sụt cân, lông xù xì, viêm dạ dày, tiêu chảy. Đặc biệt, cây Gutierrezia sarothrae có thể gây sảy thai.
• Drymaria arenaroides: Triệu chứng giống các loài trên nhưng tiến triển nhanh hơn gây ngộ độc nghiêm trọng, hôn mê, nặng hơn có thể dẫn đến tử vong.

Cỏ linh lăng có thể gây ngộ độc cấp

Xem thêm:

• Flavonoid là gì? 7 tác dụng của flavonoid đối với sức khỏe
• Thực phẩm lành mạnh giàu quercetin
• Quercetin là gì? Lợi ích, cách dùng, liều dùng, tác dụng phụ và thực phẩm chứa quercetin

Hy vọng bài viết này giúp bạn hiểu rõ hơn về saponin, những lợi ích mà nó mang lại cho sức khỏe cũng như nguồn thực phẩm giàu saponin giúp bạn bổ sung vào thực đơn hàng ngày. Nếu thấy hữu ích, bạn hãy chia sẻ bài viết đến với người thân và bạn bè nhé!