Dây thìa canh có tác dụng gì? 7 tác dụng, bài thuốc và lưu ý

Dây thìa canh là một loại thảo dược được dùng trong y học với nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu dây thìa canh có tác dụng gì qua bài viết này nhé!

1 Giới thiệu về dây thìa canh

Đặc điểm hình thái

Dây thìa canh (Gymnema sylvestre thuộc họ Apocynaceae) còn gọi là dây muôi hay lõa ti rừng, có nguồn gốc ở miền trung và miền tây Ấn Độ, vùng nhiệt đới châu Phi và Úc. Loại cây này có các đặc điểm hình thái sau: 

• Là một loại cây bụi leo thân gỗ với chiều dài thân trung bình từ 6 - 10m, đường kính khoảng 3mm. 
• Lá cây có hình bầu dục thon dài rủ xuống như chiếc thìa, có lông mềm ở cả hai mặt. 
• Hoa dây thìa canh có màu vàng, mọc thành cụm hình rốn ở nách lá và thường nở vào khoảng giữa tháng 7 - 8. 
• Quả hình bầu, dài khoảng 6cm, hạt dẹp, khi chín sẽ tách làm đôi nhìn giống như 2 chiếc thìa mở ra.

Dây thìa canh có tên khoa học là Gymnema sylvestre

Phân loại dây thìa canh

Dây thìa canh được chia thành 2 loại dựa vào đặc điểm hình dáng lá:

• Dây thìa canh lá nhỏ: nhựa cây màu vàng nhạt hoặc màu trắng. Khi nếm có tác dụng làm mất vị ngọt nhưng chỉ trong thời gian ngắn.
• Dây thìa canh lá to: nhựa cây màu vàng đậm, có khả năng làm mất vị ngọt lâu hơn và dược tính tốt hơn.

Tuy nhiên, người ta lại thường chủ yếu phân biệt dựa vào trạng thái:

• Dây thìa canh khô: là loại đã được sơ chế, đem sấy khô hoặc phơi nhằm bảo quản và sử dụng được lâu dài.
• Dây thìa canh tươi: mới thu hoạch, chưa bị phơi hoặc sấy khô.

Dây thìa canh được chia thành 2 loại dựa vào đặc điểm hình dáng lá

Bộ phận dùng của dây thìa canh

Dây thìa canh được sử dụng toàn thân, từ thân, rễ, lá, hoa hay quả để điều trị các bệnh khác nhau. Dược liệu này được thu hái vào bất cứ thời điểm nào trong năm chứ không nhất thiết phải thu hoạch theo mùa như các loại thảo dược khác.

Thông thường, sau khi được thu hái, dây thìa canh sẽ được rửa sạch, thái thành từng khúc nhỏ. Lúc này dây thìa canh có thể để dùng tươi hoặc đem sấy, bảo quản trong túi zip kín ở nơi thoáng mát và khô ráo để dùng dần.

Dây thìa canh có thể được sử dụng toàn thân

Thành phần hoá học có trong dây thìa canh

Thành phần hóa học có chứa hoạt tính sinh học cao của dây thìa canh là hoạt chất GS4. Hoạt chất này gồm tổ hợp chứa nhiều acid gymnemic thuộc nhóm saponin triterpenoid.

Ngoài ra, dịch chiết dây thừa canh cũng chứa các thành phần khác như flavon, anthraquinone, tanin, α và β-chlorophyll, phytin, nhựa resin, d-quercitol, axit tartaric, axit formic, axit butyric, lupeol, glycoside,..

Thành phần hóa học có chứa hoạt tính sinh học cao của dây thìa canh là hoạt chất GS4

2 Tác dụng của dây thìa canh đối với sức khỏe

Dưới tác dụng của nhiều thành phần hóa học, dây thìa canh có thể ảnh hưởng đến sức khỏe trên nhiều phương diện như:

Chống oxy hoá

Các hoạt chất tanin và flavonoid trong dịch chiết dây thìa canh có tác dụng chống oxy hóa. Một nghiên cứu trên chuột béo phì nhận thấy uống 120 mg/kg chiết xuất dây thìa canh trong 21 ngày giúp tăng cường hệ thống chống oxy hóa tự nhiên, giảm căng thẳng cho cơ thể do thừa cân.

Tanin và flavonoid trong dây thìa canh có tác dụng chống oxy hóa

Hạ đường huyết

Acid gymnemic trong dây thìa canh kích thích sản sinh tế bào beta của tuyến tụy. Từ đó tăng sản sinh và tăng hoạt lực insulin, giúp cơ thể thiết lập cân bằng đường huyết tự nhiên.

Nghiên cứu năm 2014 cho thấy rằng sử dụng 200 - 400mg axit gymnemic mỗi ngày có thể làm giảm sự hấp thu glucose trong ruột trên bệnh nhân tiểu đường.

Một thử nghiệm năm 2010 cho thấy việc bổ sung 500mg dây thìa canh mỗi ngày trong thời gian 3 tháng có thể làm giảm mức đường huyết lúc đói và mức đường huyết sau bữa ăn cũng như các triệu chứng bệnh tiểu đường.

Làm mất vị giác đắng và ngọt

Peptide gurmarin trong dây thìa canh có cấu trúc tương tự như đường sẽ ngăn chặn các thụ thể đường trên vị giác. Từ đó, thụ thể lưỡi được lấp đầy nên không hấp thu được đường glucose, giảm khả năng nếm vị ngọt và làm cho món ăn ngọt kém hấp dẫn hơn.

Ngoài ra, gumarin còn có khả năng tác động vào vùng dưới đồi gây mất cảm giác đối với vị ngọt và vị đắng. Tuy nhiên dây thìa canh sẽ mất đi tác dụng này khi được nấu chín hoặc phơi khô.

Peptide gurmarin có khả năng gây mất cảm giác đối với vị ngọt và vị đắng

Hạ lipid máu

Dây thìa canh cũng có thể ngăn chặn sự hấp thu lipid. Từ đó làm giảm mỡ máu, giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và các bệnh tim mạch.

Hơn nữa, một nghiên cứu năm 2017 cũng nhận định rằng việc bổ sung chiết xuất dây thìa canh ở cả hai liều (100 và 200 mg/kg) có tác dụng hạ lipid máu đáng kể. Do đó, dây thìa canh có thể được xem xét sử dụng như một liệu pháp bổ sung cho bệnh mỡ máu cao.

Dây thìa canh có tác dụng hạ lipid máu đáng kể

Hỗ trợ làm giảm lượng Cholesterol

Một nghiên cứu năm 2004 trên 60 người béo phì cho thấy dùng chiết xuất dây thìa canh hàng ngày làm giảm hơn 20% cholesterol LDL và tăng cholesterol HDL lên 22%.

Do đó, tác dụng tích cực của dây thìa canh đối với mức độ LDL và chất béo trung tính có thể góp phần làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim.

Giải độc

Một số thành phần trong dây thìa canh có khả năng giải độc cho cơ thể. Ở Ấn Độ, lá dây thìa canh được tán thành bột dùng đắp lên vết cắn và sắc uống để trị rắn độc cắn. Ở Trung Quốc, người ta lại dùng cả cây bỏ rễ và quả để giải độc rắn cắn và diệt chấy rận.

Dây thìa canh có khả năng giải độc rắn cắn

Giảm cân

Bằng cách ngăn chặn các thụ thể cảm nhận đường trên vị giác, dây thìa canh hỗ trợ làm giảm cảm giác thèm ngọt, khiến bạn tiêu thụ ít thức ăn ngọt, từ đó giảm lượng calo nạp vào cơ thể.

Nghiên cứu trên 60 người béo phì cho kết quả những người tham gia sau khi sử dụng dây thìa canh giảm từ 5 - 6% trọng lượng cơ thể.

Một nghiên cứu khác kéo dài 3 tuần cũng cho thấy những con chuột có chế độ ăn nhiều chất béo được sử dụng chiết xuất thìa canh có biểu hiện tăng cân ít hơn.

Sử dụng dây thìa canh có khả năng giảm trọng lượng cơ thể

3 Dây thìa canh chữa bệnh gì?

Từ các tác dụng như chống oxy hóa, hạ đường huyết, lipid và cholesterol, giảm cân, dây thìa canh có thể chữa các bệnh như: 

• Hỗ trợ điều trị tiểu đường.
• Phòng chống bệnh tim mạch, xơ vữa động mạch.
• Chống lại bệnh béo phì.
• Trị rắn cắn và chống viêm.

Dây thìa canh có thể chữa nhiều bệnh cho cơ thể

4 Đối tượng sử dụng và chống chỉ định dùng dây thìa canh

Dây thìa canh có thể được sử dụng cho các đối tượng:

• Bệnh tiểu đường hoặc có dấu hiệu tiền tiểu đường.
• Cao huyết áp, xơ vữa mạch máu hoặc bệnh tim mạch.
• Người béo phì, thừa cân có nhu cầu giảm cân.
• Người bị rắn cắn, ngộ độc rắn hoặc bị thương ngoài da,…

Bên cạnh đó, dây thìa canh chống chỉ định đối với các trường hợp:

• Người có dấu hiệu mẫn cảm hoặc dị ứng với dây thìa canh.
• Thận trọng đối với phụ nữ đang mang thai hoặc đang cho con bú.
• Những người đi ngoài phân lỏng, do dây thìa canh có tính mát nên khi sử dụng có thể khiến tình trạng tồi tệ hơn.

Có thể sử dụng dây thìa canh cho người béo phì muốn giảm cân

5 Cách sử dụng, liều dùng

Tùy thuộc vào sở thích cũng như mục đích sử dụng của từng người, dây thìa canh có thể được dùng theo nhiều cách và liều lượng khác nhau như:

• Hãm trà uống là biện pháp khá đơn giản, tiện lợi. Mỗi ngày chỉ nên hãm trà với khoảng 40g dây thìa canh.
• Sắc nước với tối đa 40g dây thìa canh cùng một số thảo dược khác như xạ đen, giảo cổ lam,… giúp nâng cao hiệu quả trị bệnh.
• Đắp trực tiếp thường chỉ áp dụng cho dây thìa canh tươi.

Hãm trà là biện pháp sử dụng dây thìa canh đơn giản

6 Một số bài thuốc từ dây thìa canh

Bài thuốc chữa bệnh tiểu đường

Để chữa tiểu đường, bên cạnh việc hãm và sắc nước uống bằng dây thìa canh, bạn có thể áp dụng bài thuốc sau để nâng cao hiệu quả điều trị.

Nguyên liệu:

• Dây thìa canh khô: 20g.
• Cây xạ đen: 50g.

Cách thực hiện:

• Rửa sạch các nguyên liệu với nước. 
• Sắc các nguyên liệu trong ấm với 2 lít nước.
• Sau khi nước sôi, tiếp tục đun trên lửa nhỏ trong khoảng 30 phút.
• Tắt bếp, chắt lấy nước bỏ bã. Dùng thuốc sau khi ăn 10 phút.

Dây thìa canh có thể dùng trong bài thuốc trị tiểu đường

Bài thuốc chữa rắn cắn

Đối với trường hợp bị rắn độc cắn, bạn có thể sử dụng bài thuốc giải độc sau.

Nguyên liệu: 6 - 7 lá dây thìa canh tươi.

Cách thực hiện:

• Rửa lá thìa canh với nước sạch.
• Giã nát hoặc xay nhuyễn phần lá đã rửa sạch.
• Đắp hỗn hợp lá đã giã trực tiếp lên vết thương để điều trị.

Dây thìa canh giúp chữa rắn cắn

7 Một số tác dụng phụ khi sử dụng dây thìa canh

Khi sử dụng quá liều hoặc không đúng cách cây thìa canh có thể dẫn đến các tác dụng phụ như:

• Hoa mắt, chóng mặt, váng đầu: Xảy ra khi dùng vào lúc đang đói khiến đường huyết và huyết áp bị tụt xuống đột ngột hoặc dùng quá 40g/ ngày.
• Đầy hơi, chướng bụng khi dùng nước sắc dây thìa canh để qua đêm bị biến chất và thiu hỏng. Do đó chỉ nên chế biến các bài thuốc với lượng vừa đủ dùng trong ngày, bảo quản trong tủ lạnh hoặc đun sôi lại trước khi sử dụng. 

Hoa mắt, chóng mặt là một trong các tác dụng phụ khi sử dụng dây thìa canh

8 Một số lưu ý khi dùng dược liệu dây thìa canh

Vì dây thìa canh là thảo dược thân leo, rất dễ nhầm lẫn với các loại thực vật khác nên người tiêu dùng cần lưu ý:

• Lựa chọn mua hàng tại các cơ sở y học cổ truyền có giấy phép hoạt động rõ ràng, uy tín.
• Sử dụng đúng liều lượng và thời gian chỉ định.
• Trường hợp xuất hiện các dấu hiệu như hoa mắt, chóng mặt, đau bụng,… trong quá trình sử dụng, cần đến trạm xá hoặc bệnh viện gần nhất để nhận được sự tư vấn từ bác sĩ.

Lựa chọn mua dây thìa canh tại các cơ sở y học cổ truyền uy tín

Xem thêm: 

• Cây nhân trần có tác dụng gì? 12 công dụng và các lưu ý khi uống
• Cây sâm bố chính có tác dụng gì? 19 cách dùng hiệu quả cho sức khoẻ
• Lá trầu không có tác dụng gì? 10 tác dụng của lá trầu không nên biết
• Rau cần tây có tác dụng gì? 19 lợi ích và các lưu ý khi dùng cần tây

Hi vọng qua bài viết này bạn đọc sẽ biết thêm những công dụng tuyệt vời của dây thìa canh cũng như liều lượng để có cách sử dụng phù hợp hợp. Nếu bạn thấy bài viết hay và hữu ích, hãy chia sẻ cho bạn bè và người thân nhé.