Cây rẻ quạt có tác dụng gì? 6 bài thuốc trị bệnh từ cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt không chỉ là loại thảo dược quen thuộc trong y học cổ truyền, mà còn ẩn chứa nhiều tác dụng chữa bệnh đáng ngạc nhiên. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cây rẻ quạt có tác dụng gì, cũng như 11 bài thuốc hay từ loại thảo dược này.

1 Tổng quan về cây rẻ quạt

Cây rẻ quạt là gì?

• Tên khoa học: Belamcanda chinensis Lem
• Họ khoa học: Họ Lay Ơn (Iridaceae)
• Tên gọi khác: biển trúc, xạ xan hay lưỡi đồng
• Đặc điểm hình thái: có lá mảnh, rộng từ 1-3cm và có thể dài đến 25cm. Lá mọc xen kẽ, tạo thành bản mảnh phẳng, xòe ra giống như hình quạt. Hoa nở ở đỉnh cây, với mỗi cụm gồm 6 bông nhỏ màu vàng cam, trải rải những đốm đỏ. Quả của cây có hình dáng giống trứng và màu hơi đen.

Cây rẻ quạt có lá mảnh, rộng từ 1-3cm và có thể dài đến 25cm

Thành phần dược chất

Thân rễ của cây rẻ quạt chứa rất nhiều hoạt chất quý, trong đó có tectorigenin, một chất ức chế dị ứng, cùng với irigenin, tectoridin, iridin, và nhiều isoflavon phức tạp như 5,3-dihydroxy-4’,5’-dimethoxy-6,7-methylendioxyisoflavon. 

Không chỉ vậy, dimethyltectorigenin, irisfloretin, muningin, và cả hai dạng iristectorigenin A và B cũng góp mặt, làm tăng giá trị của thân rễ này.

Thân rễ của cây rẻ quạt chứa rất nhiều hoạt chất quý

2 Tác dụng của cây rẻ quạt

Theo Y học cổ truyền

Rẻ quạt, một loại cây với vị đắng và tính hàn, mang trong mình những tác dụng y học đa dạng. Khi sử dụng, nó giúp tiêu viêm, hóa đờm, giảm đau họng và tăng cường tiêu hóa. Ngoài ra, rẻ quạt còn có khả năng chống nấm da và diệt vi khuẩn.  

Rẻ quạt có khả năng chống nấm da và diệt vi khuẩn

Tốt cho đường hô hấp

Rẻ quạt theo truyền thống được dùng để trị đau họng, giải nhiệt, giải độc tố, giúp giảm khó thở, giảm tích tụ nhiệt và đờm trong phổi. 

Chiết xuất từ rẻ quạt có khả năng bảo vệ cơ thể trước tác động của histamine, đặc biệt là khó thở và co thắt phế quản. Đối với bệnh hen suyễn, rẻ quạt giúp làm giảm sự xâm nhập của tế bào viêm và điều chỉnh mức LTB4 và IFN-γ.

Rẻ quạt giúp giảm khó thở, giảm tích tụ nhiệt và đờm trong phổi

Kháng khuẩn và kháng virus

Chiết xuất rẻ quạt có khả năng kìm khuẩn đối với S. aureus, Streptococcus pneumoniae và Pseudomonas aeruginosa hơn so với một số vi khuẩn khác. MIC cho các vi khuẩn này dao động từ 0,0156 đến 0,2500 mg/ml. 

Rẻ quạt cũng có tính kháng khuẩn và kháng nấm, thậm chí kháng vi-rút như HSV, HIV và cúm trong điều kiện in vitro.

Rẻ quạt có tính kháng khuẩn và kháng nấm

Chống oxy hóa

Rẻ quạt chứa các hợp chất polyphenol như isoflavonoid, xanthones và stilbenes, đều có khả năng chống oxy hóa. 

Isoflavonoid glycosides và aglycones trong rẻ quạt ngăn chặn quá trình oxy hóa bằng nhiều cơ chế, từ việc khử ion kim loại, giảm peroxy hóa lipid đến loại bỏ gốc tự do. 

Aglycones như tectorigenin và irigenin có hiệu quả chống oxy hóa mạnh hơn glycoside.

Rẻ quạt có khả năng chống oxy hóa

Chống viêm

Aglycone isoflavone như irigenin và tectorigenin cùng glucoside tectoridin có khả năng ức chế sản xuất prostaglandin E2, một chất trung gian gây viêm. 

Tuy nhiên, chúng không tác động trực tiếp lên hoạt động của COX-1 và COX-2, mà chủ yếu ức chế sản xuất protein COX-2 và làm giảm mức PGE2 và các phân tử viêm khác như cytokine tiền viêm và NO bằng cách can thiệp vào các cơ chế tế bào.

Rẻ quạt có khả năng chống viêm

Bảo vệ gan

Tectorigenin và tectoridin, hai hợp chất phân lập từ thân rễ rẻ quạt đều giảm thiểu tổn thương gan do CCl4, qua việc giảm hoạt động của men transaminase huyết thanh và ức chế peroxy hóa lipid, giảm sản xuất MDA. 

Hai hợp chất này cũng tăng cường hoạt động của các enzym chống oxy hóa trong tế bào gan như SOD, catalase và GSH-px. 

Rẻ quạt có khả năng bảo vệ gan

3 Các bài thuốc hay từ cây rẻ quạt

Bài thuốc trị viêm họng

Lấy khoảng 7g lá rẻ quạt, sấy khô và nấu thành nước uống, chia làm 2-4 lần trong ngày. Ngoài ra, có thể giã lá để lấy nước cốt. 

Tuy nước từ lá rẻ quạt tươi có vị đặc trưng khá mạnh, người dùng cần kiên nhẫn và sử dụng đều đặn để đạt hiệu quả tốt, tránh việc bỏ dở giữa chừng.

Rẻ quạt có thể chữa viêm họng

Bài thuốc trị viêm họng hạt

Dùng 15g rẻ quạt, rửa sạch, cắt thành từng đoạn nhỏ và phơi khô. Sắc thuốc với 800ml nước, đun lửa vừa đến khi cạn còn khoảng 300ml.

Chia thuốc thành 3 phần bằng nhau, uống 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 100ml. Sử dụng liên tục trong 1 tuần, các triệu chứng viêm đau, sưng họng, và viêm họng hạt sẽ giảm rõ rệt.

Rẻ quạt giúp chữa viêm họng hạt

Bài thuốc chữa chứng viêm yết hầu thể nhẹ

Chuẩn bị:

• Xạ can (rẻ quạt) và kim ngân hoa, mỗi vị 9g.
• Cam thảo, bạc hà và ngưu bàng tử, mỗi thứ 6g.

Thực hiện:

• Sắc các dược liệu với khoảng 500ml nước cho đến khi cạn còn 150ml thì tắt bếp.
• Chia nước sắc thành 2 lần và uống hết trong ngày. Nên dùng khi nước còn ấm để đảm bảo hiệu quả.
• Uống thuốc sau bữa sáng và bữa tối. Duy trì liên tục trong 5-7 ngày để giảm chứng viêm yết hầu.

Rẻ quạt có thể chữa viêm yết hầu

Chữa ho kéo dài, ho khan, ho có đờm

Chuẩn bị:

• 10g rẻ quạt.
• 10g bán hạ.
• 10g sinh khương.
• 10g tử uyển.
• 10g khoản đông hoa.
• 10g đại táo.
• 7g ma hoàng.
• 3g tế tân.
• 3g ngũ vị tử.

Thực hiện:

• Sắc tất cả các vị thuốc với 3 bát nước, đun lửa vừa cho đến khi cạn còn khoảng 1 bát.
• Chia nước thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Sử dụng hết trong 1 ngày.

Rẻ quạt có thể chữa ho kéo dài

Bài thuốc trị chứng tích trữ nước trong bụng

Lấy 20g rẻ quạt đã sấy khô, làm sạch bỏ đất và cặn bã, sau đó để cho khô hoàn toàn. Giã nhẹ để lấy nước cốt và dùng. 

Nên sử dụng cho đến khi cảm thấy đi tiểu dễ dàng và không còn cảm giác bụng căng trướng.

Rẻ quạt có thể chữa chứng tích trữ nước trong bụng

Bài thuốc trị khó tiểu, bí tiểu, đại tiện không thông

Lấy 10g rẻ quạt đã sấy khô, sắc chung với 1 lít nước trên lửa nhẹ cho đến khi chỉ còn lại khoảng 300ml. 

Mỗi ngày, lấy nước sắc này uống và tiếp tục trong vòng 7 - 10 ngày.

Rẻ quạt có thể chữa khó tiểu, bí tiểu, đại tiện không thông

Bài thuốc giúp thông sữa, tăng tiết sữa

Sắc 10g rẻ quạt đã phơi khô với 800ml nước trong khoảng 15-20 phút. Chắt lấy nước thuốc và dùng 2 lần mỗi ngày sau khi ăn. Bã thuốc còn lại có thể đắp lên vùng bầu ngực.

Rẻ quạt có thể giúp thông sữa, tăng tiết sữa

Bài thuốc trị rắn cắn

Lấy một lượng lá rẻ quạt, rửa sạch và đợi cho đến khi lá hoàn toàn khô. Giã lá cho đến khi mịn, sau đó làm sạch vết thương và đắp bã thuốc cùng nước thuốc lên trên. Băng chặt vết thương bằng băng gạc. 

Một vài tiếng sau, gỡ băng và làm sạch vết thương. Để đạt hiệu suất phục hồi tốt nhất, tiếp tục đắp thuốc, giúp làm dịu và tái tạo vết thương.

Rẻ quạt có thể giúp chữa vết thương do rắn cắn

Bài thuốc trị ghẻ lở 

Lấy 80g rẻ quạt cùng 80g thăng ma. Sắc cả hai với 3 chén nước cho đến khi còn lại một lượng nước thuốc thích hợp để uống. Bã thuốc còn lại sau khi sắc có thể dùng để đắp trực tiếp lên vết thương. 

Rẻ quạt có thể giúp chữa ghẻ lở

Bài thuốc trị viêm khớp gối 

Ngâm 90g rẻ quạt vào 500ml rượu trong khoảng 1 tuần. Hằng ngày, lấy ra 20ml để uống, cứ 2 ngày uống 1 lần. 

Rẻ quạt có thể giúp chữa viêm khớp gối

4 Lưu ý khi sử dụng cây rẻ quạt trong điều trị bệnh

Liều sử dụng

Hằng ngày, bạn có thể sắc 3-6g để dùng làm nước uống. Nếu muốn, bạn cũng có thể lấy 10-20g thân và rễ tươi, giã chung với muối và ngậm. Phần bã còn lại có thể được đắp trực tiếp để điều trị các vấn đề về da.

Hằng ngày, bạn có thể sắc 3-6g rẻ quạt để dùng làm nước uống

Những ai nên dùng cây rẻ quạt

Những người nên cân nhắc sử dụng rẻ quạt gồm:

• Phụ nữ gặp khó khăn trong việc tiết sữa.
• Trẻ em mắc hen suyễn lâu dài chưa được cải thiện.
• Người có triệu chứng ho kéo dài.
• Người gặp vấn đề với tiểu tiện hoặc tình trạng phù nề.

Người gặp vấn đề với tiểu tiện nên sử dụng rẻ quạt

Kiêng kỵ khi sử dụng cây rẻ quạt

Mặc dù rẻ quạt mang lại lợi ích sức khỏe, nó cũng có thể gây ra tác dụng phụ. Vì thế, khi sử dụng, bạn nên lưu ý những điểm sau :

• Uống lâu ngày cơ thể bị hư yếu (Biệt Lục).

• Uống lâu ngày sinh tiêu chảy (Bản Thảo Cương Mục).

• Trỳ Vị hơi yếu, tạng hàn, khí huyết hư, bệnh không có thực nhiệt: không dùng (Bản Thảo Kinh Sơ).

• Phế không có thực tà: không dùng(Đông Dược Học Thiết Yếu).

• Bệnh không có thực nhiệt, Tỳ hư, tiêu lỏng, phụ nữ có thai: không dùng (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Phụ nữ mang thai cần tránh dùng rẻ quạt

Một số lưu ý khác

• Cây thuốc mang một chút tính độc, do đó, người lớn chỉ nên sử dụng khoảng 5-7g mỗi lần, còn trẻ nhỏ chỉ nên lấy nửa liều của người trưởng thành. Để đảm bảo an toàn, nên ngâm cây thuốc trong nước muối loãng hoặc nước vo gạo qua đêm để loại bỏ chất độc.
• Phạm vi sử dụng bao gồm mọi người từ trên 1 tuổi trở lên, ngoại trừ trẻ dưới 1 tuổi, phụ nữ mang thai, cho con bú, và những ai có thể trạng yếu hoặc tạng Tỳ không ổn định.
• Sử dụng lâu dài hoặc quá liều có thể gây kích ứng niêm mạc họng, tiêu chảy, và suy nhược.
• Cẩn thận khi thu hái, tránh nhầm lẫn với cây hương bài - một sai lầm có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.
• Để đạt hiệu quả sử dụng tốt nhất và an toàn, nên ưu tiên sử dụng cây khi đã phơi khô so với dạng tươi.

Tránh nhầm lẫn rẻ quạt với hương bài vì có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng

Xem thêm:

• 12 tác dụng của lá húng chanh, tác dụng phụ, cách dùng và lưu ý cần biết
• Cây vối có tác dụng gì? 9 công dụng của cây vối đối với sức khỏe
• Kỷ tử là gì? 7 tác dụng của kỷ tử đối với sức khỏe và làm đẹp

Cây rẻ quạt không chỉ là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, mà còn mang đến nhiều giải pháp điều trị hiệu quả cho nhiều bệnh tật. Hãy chia sẻ những kiến thức quý giá này cho bạn bè hoặc người thân để cùng nhau hiểu rõ những tác dụng tuyệt vời từ cây rẻ quạt nhé!