Cây đại bi là một vị thuốc quen thuộc trong nhiều bài thuốc dân gian chữa cảm sốt, ho, đầy bụng, mất ngủ... Hãy cùng tìm hiểu chi tiết các tác dụng của cây đại bi ngay trong bài viết sau!
1 Giới thiệu chung về cây đại bi
Đại bi là cây gì?
Tên khoa học: Blumea balsamifera (L.) DC.
Họ: Cúc (Asteraceae).
Đặc điểm thực vật học:
- Cây thân gỗ nhỏ cao từ 1,5m đến 2,5m. Thân cây có nhiều rãnh chạy dọc và được phủ bởi lớp lông dày, đặc biệt ở các cành non.
- Lá hình trứng, hai đầu nhọn nhưng hơi tù, có thể dài tới 12 - 15cm và rộng khoảng 5cm. Mặt trên lá có lông, mép lá gần như nguyên hoặc đôi khi có răng cưa. Gốc lá thường có từ 2 đến 6 thùy nhỏ do phần phiến lá phía dưới bị xẻ sâu. Khi vò lá, mùi thơm dễ chịu của băng phiến tỏa ra.
- Hoa đại bi có màu vàng, mọc thành chùy tại kẽ lá hoặc đầu cành và trên bề mặt có nhiều lông tơ.
- Quả bế dài khoảng 1mm, có hai cạnh và được bao bọc bởi một chùm lông ở đỉnh.
Phân bố: Cây đại bi mọc hoang khắp Việt Nam từ vùng đồng bằng đến rừng núi nhưng thường tập trung ở những khu vực đồi đã được phát quang - nơi có nhiều ánh sáng và ít thấy trong rừng sâu. Cây thường mọc thành các bãi lớn và cũng xuất hiện tại nhiều quốc gia khác như Trung Quốc (Quý Châu, Quảng Đông, Quảng Tây, đảo Hải Nam), Ấn Độ, Malaysia, Indonesia và Philippines.
Bộ phận dùng: Ở Việt Nam, lá cây đại bi thường được sử dụng làm thuốc. Trong khi ở Trung Quốc, người ta thường cất mai hoa băng phiến.
Băng phiến đại bi thường được chiết xuất thủ công vào mùa thu đông - thời kỳ cây chứa nhiều băng phiến. Búp và lá non là bộ phận giàu băng phiến nhất.
Cây đại bi thân gỗ nhỏ cao từ 1,5m đến 2,5m
Thành phần hóa học của cây đại bi
Lá cây đại bi chứa từ 0,2 - 1,88% tinh dầu và chất băng phiến. Thành phần chính của tinh dầu là D-borneol, camphor, cineole (eucalyptol).
Chất băng phiến tinh chế từ cây đại bi chủ yếu là borneol với công thức hóa học C₁₀H₁₈O. Borneol dạng tinh thể óng ánh, trắng như hoa mai (do đó được gọi là mai hoa băng phiến), với điểm chảy từ 203 - 204°C, dễ thăng hoa và có độ sôi khoảng 212°C.
Lá cây đại bi chứa tinh dầu và chất băng phiến
2 Các tác dụng của cây đại bi đối với sức khỏe
Chữa cảm sốt, cảm cúm, làm cho ra mồ hôi
Lá đại bi từ lâu đã được sử dụng trong dân gian như một vị thuốc hiệu quả để chữa các triệu chứng cảm sốt, cảm cúm. Phương pháp phổ biến nhất là dùng lá đại bi kết hợp với các loại lá thơm khác để xông hơi, hỗ trợ làm cho cơ thể tiết mồ hôi.
Ngoài ra, băng phiến đại bi còn được ghi trong sách cổ là có vị cay đắng, hơi lạnh, quy vào 3 kinh phế, tâm và can. Do đó, chúng có tác dụng thông ác khiếu, tan uất hoả, chữa ho lâu ngày, ngạt mũi, đau cổ họng, cảm gió, cấm khẩu...
Lá đại bi kết hợp với các loại lá thơm khác để xông hơi chữa cảm sốt
Chữa ho, trừ đờm
Lá cây đại bi có mùi thơm nồng, vị cay đắng và tính ấm. Đặc tính này giúp ôn trung hòa huyết, tán phong hàn và đặc biệt là tiêu đờm. Mùi thơm nồng của tinh dầu trong lá góp phần kích thích niêm mạc đường hô hấp, làm loãng đờm, nhờ đó việc bài tiết đờm dễ dàng hơn.
Mai hoa băng phiến cũng có tác dụng tiêu đờm mạnh nhờ vị cay, the, đắng và tính ấm. Băng phiến hỗ trợ làm thông thoáng đường hô hấp, giảm kích ứng niêm mạc, từ đó giúp giảm ho.
Lá đại bi có tác dụng chữa ho, trừ đờm
Chữa đau bụng kinh
Các flavonoid được chiết xuất từ phần trên mặt đất (thân, lá) của cây đại bi có tác dụng chữa đau bụng kinh nhờ khả năng ức chế sản xuất nitric oxide và enzyme xanthine oxidase. Việc ức chế các chất này giúp giảm đau và viêm tại tử cung - nơi thường bị co thắt quá mức trong giai đoạn kinh nguyệt.
Cây đại bi đã được sử dụng như một thuốc điều hòa kinh nguyệt (emmenagogue) giúp cải thiện lưu thông máu tại vùng tử cung và thúc đẩy quá trình kinh nguyệt diễn ra thuận lợi hơn.
Cây đại bi đã được nghiên cứu sử dụng như một thuốc điều hòa kinh nguyệt
Hỗ trợ hồi phục sau sinh
Sau khi sinh, cơ thể người mẹ thường chịu nhiều tổn thương do mất máu, rách mô và thay đổi hormone. Các flavonoid có trong phần trên mặt đất của cây đại bi có khả năng chống viêm mạnh nhờ ức chế sản xuất nitric oxide - một chất liên quan đến các phản ứng viêm. Điều này giúp giảm sưng, đau đồng thời hỗ trợ quá trình tái tạo và phục hồi các tổn thương sau sinh.
Hơn nữa, cây đại bi còn chứa nhiều chất chống oxy hóa giúp giảm stress oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi các gốc tự do gây hại, đồng thời thúc đẩy quá trình phục hồi sau sinh.
Ngoài ra, các loại tinh dầu và chiết xuất từ cây đại bi còn có tính kháng khuẩn và kháng nấm mạnh. Do đó, chúng được dùng để xông hơi và nấu nước tắm, không chỉ giúp thư giãn mà còn hỗ trợ ngăn ngừa nhiễm khuẩn, giảm nguy cơ viêm nhiễm hậu sản.
Cây đại bi giúp thúc đẩy quá trình phục hồi sau sinh
Chữa mất ngủ
Chiết xuất từ cây đại bi có khả năng ức chế hoạt động của hệ thần kinh giao cảm giúp giảm căng thẳng, hạ huyết áp và mang lại cảm giác thư thái. Đây là cơ chế chính giúp cây đại bi chữa mất ngủ do căng thẳng hoặc lo âu.
Các hợp chất trong cây đại bi, đặc biệt là blumeatin có khả năng điều chỉnh sự kết tập tiểu cầu trong máu. Ở nồng độ thích hợp, blumeatin giúp giãn mạch và cải thiện tuần hoàn, qua đó giảm áp lực lên hệ thần kinh và tạo điều kiện thuận lợi cho giấc ngủ sâu hơn.
Cây đại bị hỗ trợ điều trị chứng rối loạn giấc ngủ
Hạ huyết áp
Nghiên cứu của Grevenstuck A. và H. Harms năm 1938 đã tiêm vào mạch máu động vật thí nghiệm nước sắc lá đại bi được điều chế đẳng trương bằng nước Ringer. Kết quả cho thấy huyết áp hạ do hiện tượng giãn mạch máu ngoại vi giảm sức cản ngoại biên và tim co bóp yếu đi.
Cây đại bi có tác dụng hạ huyết áp
Chữa đau nhức xương khớp
Flavonoid trong lá đại bi có tác dụng chống viêm mạnh, cải thiện triệu chứng đau nhức ở các khớp xương. Chúng ức chế sản xuất các chất gây viêm như nitric oxide và xanthine oxidase.
Nitric oxide được biết đến là một yếu tố liên quan đến các bệnh lý viêm khớp, trong khi xanthine oxidase góp phần vào quá trình tạo acid uric gây ra các cơn đau gút.
Cây đại bi hỗ trợ điều trị đau nhức xương khớp
Chữa mụn nhọt, ghẻ ngứa, làm lành vết thương ở da
Theo nghiên cứu của Yuxin Pang (2017), các flavonoid chiết xuất từ cây đại bi là thành phần chính đóng vai trò hỗ trợ làm lành vết thương. Chúng hoạt động thông qua cơ chế co kéo vết thương, tái tạo mao mạch, tăng cường tổng hợp collagen và thúc đẩy quá trình tái biểu mô.
Nghiên cứu năm 2014 của Yuxin Pang cho thấy tinh dầu lá đại bi có khả năng kích thích tái tạo mao mạch, tăng tuần hoàn máu, hình thành mô hạt, lắng đọng collagen và làm co vết thương. Cơ chế chữa lành vết thương có thể liên quan đến việc tạo ra SP (neuropeptide substance P), sự tăng sinh và biệt hóa của tế bào trung mô.
Các flavonoid chiết xuất từ cây đại bi có tác dụng làm lành vết thương
Chữa viêm xoang
Theo y học cổ truyền, cây đại bi có tác dụng tiêu ứ, trừ thấp, sát trùng, hoạt huyết và tiêu thũng. Những đặc tính này giúp giảm viêm, tăng nhu động hô hấp và cải thiện tuần hoàn máu.
Nhờ khả năng làm giãn mạch ngoại vi và chống viêm, cây đại bi giúp cải thiện các triệu chứng viêm xoang như nghẹt mũi, đau đầu và khó thở. Đồng thời, tác dụng sát trùng của đại bị sẽ giúp ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn và chống viêm.
Cây đại bi tham gia hỗ trợ điều trị viêm xoang hiệu quả
Kháng nấm
Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất từ cây đại bi có khả năng ức chế sự phát triển của các loại nấm như Aspergillus niger, Trichophyton mentagrophytes và Candida albicans. Các hợp chất chịu trách nhiệm cho tác dụng này là icthyothereol acetate và cryptomeridiol trong lá cây.
Cây đại bi đã được chứng minh có hoạt tính kháng nấm mạnh
Kháng khuẩn
Các nghiên cứu đã đánh giá hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu cũng như các chiết xuất từ lá cây đại bi. Trong đó, tinh dầu từ cây đại bi cho kết quả ấn tượng nhất với nồng độ ức chế tối thiểu (MIC) đạt 150 mg/mL đối với vi khuẩn Bacillus cereus và 1,2 mg/mL đối với Staphylococcus aureus.
Các hợp chất chống oxy hóa có trong tinh dầu cây đại bi đóng vai trò quan trọng trong hoạt tính kháng khuẩn (bao gồm d-elements, αlpha-cubenene, caryophyllene, caryophyllene epoxide, gama-eudesmol, xanthoxylin và αlpha-eudesmol).
Ngoài ra, chiết xuất ethanol từ thân, rễ và lá của cây đại bi cũng thể hiện hiệu quả kháng khuẩn tốt đối với tụ cầu vàng S.aureus. Đường kính vùng ức chế vi khuẩn của chiết xuất đạt 10-12 mm, trong khi một số kháng sinh tiêu chuẩn chỉ đạt 2-10 mm.
Cây đại bi có khả năng điều trị các bệnh nhiễm khuẩn
Kháng viêm
Các flavonoid được chiết xuất từ cây đại bi đã được thử nghiệm như một chất hỗ trợ lành vết thương trên chuột. Kết quả cho thấy các flavonoid giúp tăng biểu hiện các yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu, góp phần thúc đẩy quá trình tái tạo mô mới.
Đặc biệt, chiết xuất từ cây đại bi còn có hoạt tính kháng viêm thần kinh, giúp giảm sản sinh nitric oxide, góp phần giảm viêm và bảo vệ tế bào thần kinh.
Cây đại bi có khả năng hỗ trợ chống viêm dây thần kinh não bộ
Ngăn ngừa ung thư
Cây đại bi chứa nhóm hợp chất sesquiterpene lactone có khả năng tác động đến tế bào ung thư thông qua việc ngăn chặn sự phát triển và lan rộng của khối u. Nhóm hợp chất này có triển vọng trong việc phát triển các liệu pháp điều trị ung thư nhờ cơ chế tác động đa dạng và hiệu quả.
Hợp chất sesquiterpene lactone trong cây đại bi có khả năng ức chế sự phát triển của khối u
Bảo vệ gan
Trong một nghiên cứu, blumeatin (5,3\',5-trihydroxy-7-methoxydihydroflavone) - một hợp chất từ cây đại bi đã thể hiện khả năng bảo vệ các tế bào gan bị tổn thương do paracetamol và prednisolone gây ra.
Ngoài ra, năm loại flavanone khác từ cây đại bi cũng được phát hiện là có tác dụng bảo vệ gan khỏi quá trình peroxy hóa lipid trong các mô hình tổn thương gan cấp tính. Các chất này đã ức chế sản sinh malonaldehyde (chất sinh ra từ peroxy hóa lipid, gây hại và làm cạn kiệt chất chống oxy hóa tự nhiên glutathione có trong gan).
Cây đại bi có khả năng bảo vệ tế bào gan khỏi các tổn thương do gốc tự do
Lợi tiểu
Khi được sử dụng dưới dạng dịch truyền trên động vật thí nghiệm, chiết xuất cây đại bi không chỉ hỗ trợ làm giãn mạch máu, hạ áp mà còn giúp kích thích hoạt động bài tiết nước tiểu. Tác dụng này liên quan đến cơ chế ức chế hệ thần kinh giao cảm giúp giảm áp lực trong cơ thể và cải thiện chức năng tuần hoàn.
Cây đại bi có tác dụng kích thích hoạt động bài tiết nước tiểu
Chống béo phì
Cây đại bi có khả năng ức chế sự hình thành lipid và tích lũy mỡ. Nhờ đó, chiết xuất cây đại bi không chỉ hỗ trợ giảm cân mà còn có tiềm năng phòng ngừa và điều trị các bệnh lý liên quan như xơ vữa động mạch, tiểu đường...
Sử dụng cây đại bi hợp lý có thể ngăn ngừa béo phì
3 Liều dùng của cây đại bi
Liều lượng sử dụng cây đại bi được khuyến cáo như sau:
- Đối với lá: 15 - 30 g/ngày.
- Đối với rễ: 6 - 12 g/ngày.
- Dạng thuốc bột: 0,1 - 0,2 g/ngày, chia thành nhiều lần uống.
- Dùng ngoài da: Không giới hạn liều lượng, thường phối hợp với các vị thuốc khác để tăng hiệu quả điều trị.
Lưu ý: Liều dùng hợp lý cần được điều chỉnh phù hợp với tình trạng bệnh lý và hướng dẫn của người có chuyên môn.
Liều dùng cây đại bi được khuyến cáo là 15 - 30g lá tươi một ngày
4 Một số bài thuốc có sử dụng đại bi
Lưu ý rằng trước khi sử dụng bất kì loại thảo dược hoặc dược liệu nào để chữa bệnh, bạn nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế hoặc bác sĩ y học cổ truyền. Đồng thời, tìm hiểu về cách sử dụng các loại dược liệu và liều lượng cụ thể để tránh những tác dụng không mong muốn.
Bài thuốc trị đau bụng kinh
Chuẩn bị: 30g rễ cây đại bi, 15g ích mẫu.
Cách thực hiện: Cho các vị dược liệu vào ấm sắc, đổ nước ngập mặt dược liệu, đun sôi nhỏ lửa cho đến khi nước còn một nửa. Lấy nước uống, chia thành nhiều lần uống trong ngày.
Cây đại bi và ích mẫu rất phù hợp để chữa đau bụng kinh
Bài thuốc trị viêm họng có đờm ở cổ
Chuẩn bị: 1g mai hoa băng phiến, 3g đằng tâm thảo, 2,5g phèn chua, 2g hoàng bá.
Cách thực hiện: Tán nhuyễn các vị thuốc và trộn đều. Mỗi lần sử dụng lấy khoảng 2–3g và thổi trực tiếp vào cổ họng.
Bài thuốc trị ho
Chuẩn bị: 200g lá cây đại bi, 50g lá chanh, 100g rễ cà gai leo, 100g rễ thạch xương bồ, 100g sả, 50g trần bì.
Cách thực hiện: Phơi khô các vị thuốc, cắt nhỏ rồi cho vào ấm sắc chung với nước. Sắc 2 lần để lấy 700ml. Lọc bỏ bã rồi thêm 300ml siro để cô thành cao. Mỗi lần uống 20ml, uống 2 lần/ngày.
Bài thuốc trị viêm khí quản
Chuẩn bị: 20g lá đại bi già, 2 nắm gạo, 50g thịt lợn nạc băm nhuyễn, 3g gừng.
Cách thực hiện: Nấu các nguyên liệu thành cháo, nêm gia vị vừa miệng, chia làm 3 lần ăn trong ngày, dùng liên tục trong 3 ngày.
Cây đại bi thường được sử dụng trong các bài thuốc chữa bệnh đường hô hấp
Bài thuốc trị cảm mạo, ho, sốt nóng
Bài thuốc 1: 5–12g lá cây đại bi sắc nước uống, kết hợp xông hơi với nắm lá dược liệu.
Bài thuốc 2: 20g cây đại bi (rễ và lá), 20g đinh lăng, 20g cam thảo, 20g rễ bưởi. Sắc các vị thuốc với 1 thang/ngày, duy trì trong 5–7 ngày.
Bài thuốc 3: 15g lá cây đại bi, 10g lá bàng, 8g hương nhu. Sắc các vị thuốc với 400ml nước, lấy 200ml chia làm 2 lần uống khi còn ấm.
Bài thuốc trị căng thẳng
Chuẩn bị: 50g cây đại bi, 100g đu đủ, 50g hoa cúc trắng, 100g óc lợn (cho vào sau).
Cách thực hiện: Đun sôi các nguyên liệu với 1 lít nước, thêm óc lợn vào và đun tiếp 20 phút. Ăn nóng 2 lần/ngày trước bữa cơm trong 1 tuần.
Bài thuốc trị đau đầu
Chuẩn bị: 3g lá cây đại bi.
Cách thực hiện: Cuộn lá trong giấy và đốt lên. Hít hơi thuốc cho đến khi có thể nôn ra đờm và nhớt.
Cây đại bi được dùng trong các bài thuốc điều trị triệu chứng đau đầu
Bài thuốc trị viêm thấp khớp
Chuẩn bị: 30g rễ cây đại bi, 30g kê huyết đằng.
Cách thực hiện: Cho các vị thuốc vào trong ấm sắc, đun sắc lấy nước uống, mỗi ngày 1 thang. Ngoài ra, có thể ngâm thuốc với rượu trắng để uống.
Bài thuốc trị bệnh nha chu
Chuẩn bị: 0,6g mai hoa băng phiến, 0,39g thanh đại, 0,1g bạch phàn, 0,1g ngũ bội tử.
Cách thực hiện: Tán thành bột mịn, trộn đều. Sau khi súc miệng, dùng tăm bông chấm thuốc và bôi lên chỗ viêm.
Bài thuốc trị lòi dom
Chuẩn bị: 1 nắm lá đại bi, 1 nắm lá câu đằng tươi.
Cách thực hiện: Giã nát các vị thuốc và đắp vào vị trí bị tổn thương.
Bài thuốc trị bệnh ghẻ
Chuẩn bị: 1 nắm lá cây đại bi tươi.
Cách thực hiện: Giã nát dược liệu và đắp lên vết thương. Ngoài ra, có thể nấu nước từ lá cây để tắm hàng ngày.
Cây đại bi thường dùng trong các bài thuốc nhằm kháng viêm, kháng khuẩn
5 Một số lưu ý khi sử dụng đại bi
Khi sử dụng đại bi, cần tuân thủ các nguyên tắc an toàn sau để tránh những tác dụng không mong muốn:
- Không được uống băng phiến cùng với rượu vì có thể gây ngộ độc.
- Không nên tự ý sử dụng mà cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và đạt hiệu quả tối ưu.
Không được uống băng phiến cùng với rượu vì có thể gây ngộ độc
Xem thêm:
- Cây mã đề là gì? 3 tác dụng của cây mã đề đối với sức khỏe
- Cây thiên niên kiện có tác dụng gì? 8 bài thuốc và lưu ý khi dùng
- Cây thanh táo có tác dụng gì? Công dụng và 9 bài thuốc chữa bệnh
Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về các tác tác dụng tuyệt vời của cây đại bị. Hãy tận dụng cây đại bi một cách khoa học để bảo vệ sức khỏe một cách tự nhiên và đừng quên chia sẻ những thông tin hữu ích này đến mọi người bạn nhé!
Bạn đang xem bài viết Cây đại bi có tác dụng gì? 11 bài thuốc và một số lưu ý tại chuyên mục Khỏe của Gia Đình Mới, tạp chí chuyên ngành phổ biến kiến thức, kỹ năng sống nhằm xây dựng nếp sống gia đình văn minh, tiến bộ, vì bình đẳng giới. Tạp chí thuộc Viện Nghiên cứu Giới và Phát triển (Liên Hiệp Các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam), hoạt động theo giấy phép 292/GP-BTTTT. Bài viết cộng tác về các lĩnh vực phụ nữ, bình đẳng giới, sức khỏe, gia đình gửi về hòm thư: [email protected].